Hugur - 01.06.2010, Page 174

172
Stefán Snævarr
um duldar hvatir og ástæður sé kvíaviUa, á mannamáli séu ástæður og hvatir með-
vitaðar. Allt tal um dulvitund sé fáránlegt í ljósi mannamáls, vitund sé samkvæmt
skilgreiningu meðvitund, orðið dulvitund sé mótsagnarkennt með sama hætti og
orðasambandið „giftur piparsveinn". Við getum samkvæmt skilgreiningu ekki upp-
lifað eigin dulvitund og öðrum er náttúrulega fyrirmunað að sleynja hana.5
En Maclntyre var á öðru máli. Hann benti réttilega á að allir fræðagripir (e.
theoreticalentities) í náttúruvísindum séu sama markinu brenndir og dulvitundin.
Þeir séu samkvæmt skilgreiningu ekki reynslustærðir, við drögum prófanlegar
ályktanir af kenningunum. Ef reynslan staðfestir þá gerum við ráð fyrir að kenn-
ingin sé sönn og fræðagripurinn því raunverulegur, þangað til annað sannara
reynist. Svo notað sé mitt eigið dæmi þá getum við ekki haft beina reynslu af
svartholum en drögum þá ályktun af fjölþættum reynslugögnum að þau séu til.
Með h'kum hætti dró Freud þá ályktun að dulvitundin væri til út frá reynslu-
gögnum, þar á meðal athugunum á draumum, mismælum, misminnum, móður-
sýkiköstum og þvinguðu atferh. Um leið bendir Maclntyre á að kenning um
óskynjanlegan fræðagrip geti hreinlega verið röng eða óprófanleg, gott dæmi er
kenningin um ljósvakann. Hann gefur í skyn að kenningin um tilvist dulvitundar
gæti verið annað hvort ósönn eða án sanngildis (Maclntyre 1957: 46-49).
Maclntyre segir að við höíum tvo mælikvarða á hvatir og ástæður, annars vegar
að þær séu meðvitaðar, hins vegar að þær sýni sig í hegðun. Við segjum „ég ætlaði
að ná í glasið“ ef ég hegða mér með tilteknum marksæknum hætti, geri skipulegar
tilraunir til að ná í glasið jafnvel þótt ég sé svo utan við mig að ég hugsi alls ekki
um það. Sálgreinandinn geti síðan hjálpað fólki að skilja það sem það gerði með
marksæknum hætti en umhugsunarlaust. En allt tal um að skýra hegðunina vís-
indalega út frá einhveiju sem kallast „dulvitund" sé út í hött. Tilvera ómeðvitaðra
athafna sanni ekki tilveru dulvitundar. Yfirleitt sé yfir-sálfræði Freuds varasöm,
kenningarnar svífi í lausu lofti. Mun meira sé að græða á lýsingum hans á ein-
stökum tilfellum, á „terapíunni" fremur en „teoríunni". En Maclntyre virðist ekki
vita að Freud var einmitt þeirrar skoðunar sjálíur!
Maclntyre notar ekki orð eins og kvíavillu þótt það hafi verið mjög í tísku meðal
breskra greiningarspekinga á þeim árum þegar hann skrifaði um dulvitundina.
Samt talar hann eins og Freud hafi gert slíkar villur, blandað saman tveim hug-
tökum, hugtakinu um orsök og hugtakinu um hvöt (e. motive), orsakaskýringum
og lýsingum. Styrkur Freuds birtist ekki í orsakaskýringum hans heldur hæfni til
að lýsa fyrirbærum með nýjum hætti, hugtaka þau á nýjan leik, ljá þeim nýja sam-
semd (mín spurning er hvort það sé ekki einmitt það sem skáld og rithöfundar
geri best). Freud hafi talið að draumráðningar væru Hðir í orsakaskýringum en svo
væri ekki. Að ráða draum er að ráða gátu en slík ráðning er ekki lögmálsskýring.
Mér sýnist Maclntyre telja að við skiljum gátu ef við ráðum hana en það þýðir
ekki að við höfum beitt orsakaskýringu á hana. Við skiljum jú yrðingar án þess að
beita slíkum slfyringum, skiljum fyrr en skellur í tönnum.
‘I Jean-Paul Sartre var einnig þeirrar hyggju að mótsagnarkennt væri að tala um dulvitund en vísaði
ekki til liversdagsmálsins máli sínu til stuðnings (Sartre 1953:160-171). Hér er um að ræða hluta
af §1 í kafla tvö í fyrsta hluta Veru og neindar.