Hugur - 01.06.2010, Síða 176

m
Stefdn Snævarr
og upphaf skringilegra drauma og undarlegs atferlis. Lítill vafi er á því að það fer
fram aUs konar vitræn starfsemi í heila okkar sem við erum ekki meðvituð um. Eg
sný snerli á hurð án þess að hugsa, heilinn sér um að skipuleggja athöfnina án þess
að ég sé meðvitaður um hana. En það er engan veginn gefið að sú starfsemi myndi
eina heild, geri hún það kann hún að vera meira í ætt við forvitund en dulvitund.
Jafnvel þótt til væru dulvituð ferli þar sem bældar kenndir koma mjög við sögu er
ekki þar með sagt að til sé heildræn dulvitund, hvað þá freudísk dulvitund.
Það er út af íyrir sig rétt hjá Searle að það sem er dulvitað hlýtur að geta orðið
meðvitað, annars gætum við ekki talið það sem við köllum „dulvitað" „hugrænt
ferli eða ástand“. En hann athugar ekki að „meðvitað" getur þýtt margt: Menn eru
klárlega meðvitaðir um það sem þeir hugsa um af krafti, síður meðvitaðir um hlut
sem þeir sjá út undan sér á meðan þeir eru aðaUega uppteknir af öðru. A milli þess
sem við einbeitum okkur að og erum klárlega meðvituð um og þess sem við rétt
tökum eftir er heill skali. Við erum oft hálfmeðvituð nývöknuð, almeðvituð þegar
við erum mætt í vinnu klukkustund síðar. Meðvitund er stigsbundin, dulvitund
kannski líka.
Aftur ber að minna menn á að ekki er gefið að til séu dulvituð, hugræn ferli
eða hugrænt ástand. Það er meira að segja ekki öruggt að forvitundin sé til, heim-
spekingurinn Daniel Dennett segir með rétti að mikið af því sem við teljum vera
ómeðvitaða skynjun og athöfn séu í reynd dæmi um „rolling consciousness with
swift memory loss“ (Dennett 1991: 137). En athugið að þótt eitthvað af hinum
forvituðu ferlum kynnu að vera af þessu tagi þá má ekki draga þá ályktun að það
gildi um öll (meint) forvituð ferli. Sum þeir gætu verið beint og milliliðalaust
ómeðvituð.
Gagnstætt Searle og hans attaníossum dregur taugalíífræðinginn Mark Solms
taum Freuds. Hann segir að sameina megi sálgreiningu og taugalíífræði, reynslan
staðfesti samsuðuna. Dulsjálfið sé að finna á tilteknum stað í heilanum, náttúrulega
neðarlega. Svo sé þessi staður svo taugatengdur munni, afturenda og kynfærum
enda lagði Freud þunga áherslu á mikilvægi þessara líffæra í dulvitundarbúskapn-
um. Sjálfið og yfirsjálfið megi finna nálægt framheilanum, í ofanálag telur Solms
sig hafa staðsett frumferlið á tilteknum stað í heilanum. En Solms er ekki svo
vitlaus að hann segi að þessi þrenning sé staðsetjanleg eins og hlutir. Það sé frem-
ur hægt að staðsetja þær heilastöðvar sem þurfi að virka saman ef þrenningin eigi
að geta gegnt hlutverki sínu. Mér sýnist Solms telja að sjálf,yfirsjálf og dulsjálf séu
heiti á hlutverkum (c.functions) fremur en hlutum. En heilastöðvarnar sem skapa
og viðhalda hlutverkunum eru hlutir eða hlutlíki.
Ekki verður á Solms borið að hann sálgreini einungis forríkar yfirstéttarkerl-
ingar eins og stundum er sagt um Freud. Hann beinir sjónum sínum helst að
fólki með heilaskemmdir. Rannsóknir á fólki með eyðilagt hvatakerfi sýni að það
hætti að dreyma. Þetta bendi til þess að draumar skipti máli fyrir hvatah'f manna,
þeir séu ekki bara froða eins og margir fræðimenn telja (Solms og Kaplan-Solms
2000).
Aukþess sýni rannsóknir að menn bæli oft óþægilegar minningar með ómeðvit-
uðum hætti alveg eins og Freud sagði (Solms 2004:56-62). Kannski hefur þessum