Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 208

200
Atli Harðarson
og gert á myndum i og 2 á þeim forsendum að þær geti ekki gert grein fyrir mun-
inum á sjálfsþekkingu og sjálfsblekkingu. Einn þeirra er Kanadamaðurinn David
A.Jopling.
I bókinni Self-knowledge and the self sem út kom árið 2000, gefiir Jopling sér að
það sé (a.m.k. eitthvert) vit í hversdagslegu tali um sjálfsþekkingu og sjálfsblekk-
ingu og að eðlilegt sé að líta svo á að sjálfið sé viðfang þekkingar og blekkingar
af þessu tagi.
Þótt Jopling ræði vítt og breitt um sjálfsþekkingu og færi býsna góð rök gegn
ýmsum kenningum um sjálfið á þeim forsendum að þær dugi ekki til að skýra
í hverju hún er fólgin skilgreinir hann ekki nákvæmlega hvað hann á við með
orðinu sjdlff. self). Hann gerir þó lauslega grein fyrir hugtakinu í inngangi bók-
arinnar þar sem hann segir að það sjálf sem um ræðir séu manneskjur af holdi og
blóði en ekki meðvitundin ein og sér og að sjálfið „feli í sér persónuleg einkenni,
samhangandi ævisögu, miðlæg gildi og miðlægar skoðanir, langanir, tilhneigingar
og geðshræringar" (Jopling 2000, bls. 11). Af þessari greinargerð og umræðu Jopl-
ings um tengsl sjálfsins við siðferði er ljóst að sjálfshugtakið sem hann vinnur með
er a.m.k. mjög líkt því hugtaki sem hér er til umræðu og vani er að vísa til með
orðasamböndunum inn við beinið og innst inni.
Þótt sumir þættir sem Jopling tilgreinir í lýsingu sinni á sjálfinu, eins og mið-
lægar skoðanir, hljóti að vera manni sjálfum kunnir geta aðrir verið óþekktir, svo
sem ýmsar tilhneigingar og persónuleg einkenni. Það er mun trúlegra að maður
viti ekki fýrr en á reynir hvernig hann muni t.d. bregðast við hættu eða óvæntum
aðstæðum heldur en að hann viti ekki hvað hann álítur, trúir eða telur sig vita.
Greinargerð Joplings dugar því vel til að skýra hvernig sjálfsmynd manns getur
verið röng eða villandi.
Lýsing Joplings á sjálfinu sneiðir hjá göllum kenninga sem ekki geta greint milli
sjálfsblekkingar og sjálfsþekkingar. Hún er samt ófullkomin að mínu viti, meðal
annars vegna þess að hann skýrir ekki hvaða gildi og skoðanir eru miðlæg og ekki
heldur hvaða persónuleg einkenni, langanir, tilhneigingar og geðshræringar það
eru sem sjálfið innifelur. Raunar virðist fremur handahófskennt hvað er inni og
hvað úti. I stuttu máli má segja að Jopling takist mun betur að rökstyðja að sjálfið
sé ekki tómur hugarburður en að skýra af neinni nákvæmni hvað annað það er.
I áðurnefndri bók, The Self 'andIts Emotions, sækir Kristján ýmis rök til Joplings
en gerir mun einfaldari og skýrari grein fýrir því hvers konar sannindi eru tjáð
með tah um sjálfið eða um hvernig einhver er innst inni. Hann segir að geðshrær-
ingar séu ekki aðeins hluti af sjálfinu eða ein hlið þess heldur kjarni þess og eðli
(Kristján Kristjánsson 2010, bls. 234).
Þetta þýðir væntanlega ekki að allar geðshræringar séu jafn miðlægar heldur
eitthvað á þá leið að það hvernig maður er inn við beinið eða innst inni velti
á reglulegum og lítt breytilegum tilhneigingum til geðshræringa. Það ber ekki
vott um sérstaka meinbægni þótt maður sé í úfnu skapi af og til. En ef það þarf
að jafnaði lítið áreiti til að hann óski náunga sínum ills af öllu hjarta þá er hann
meinhorn inn við beinið.
Þessi kenning um að sjálf manns sé tilhneigingar til geðshræringa hefur sama