Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Síða 106

184
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Rannsókn eða nám í marxiskum fræðum við háskólana var jafn
laumulegt og æsandi fyrirtæki og að lesa Nýja testamentið á grisku
í byrjun 16. aldar eða að leggja stund á vísindi á 17. öld. Og þannig
er þetta að mestu enn.
Þó kom að því, að háskólaborgararnir neyddust loks til að fást
við marxismann. Hann er nú orðinn verulegt umræðuefni á heim-
spekisviðinu og hefur þegar vakið andstöðu. Röksemdir andstæð-
inganna gegn marxismanum eru að miklu leyti sprottnar af mis-
skilningi, en hann er reyndar engin tilviljun. Óskin um að hrekja
marxismann á sviði stjórnmála og atvinnulífs tekur á sig gervi
heimspekilegrar gagnrýni, — vitandi eða óafvitað.
Tvær meginröksemdirnar eða árásarefnin gegn díalektisku efnis-
hyggjunni eru að kalla í fullkominni mótsögn sín á milli, — og er
það að líkum. Ónnur mótbáran er sú, að marxisminn sé aðeins
óskilmerkilegt samsafn viðurkenndra spakmæla, en yfirleitt engin
raunveruleg heimspekistefna, með því að hann staðhæfi ekki neitt,
er sannað verði eða afsannað. Hin viðbáran er þess efnis, að marx-
isminn sé ósveigjanlegt kreddukerfi, þykist geta ákveðið öll lögmál
alheimsins í eitt skipti fyrir öll, skýrt fortíðina og sagt hið ókomna
fyrir. Fyrir-fram-ákveðið viðhorf kann að ráða miklu um mótun
slíkra skoðana, en þær verðskulda engu að síður nákvæma athugun.
Þær bregða ljósi á afstöðu þeirra, sem eru andmarxistar eða ekki
marxistar, en sýna einnig að nokkru leyti mistök þau eða misskiln-
ing, sem einlægir marxistar hafa gert sig seka í, er þeir gerðu grein
fyrir kenningu marxismans.
Díalektik og vísindi
Fyrri viðbáran er í reyndinni þess efnis, að marxisminn sé ekki
vísindalegur. En sú skoðun stafar af misskilningi á inntaki og um-
taki vísindanna. Það er hægt að skilgreina vísindin af þröngsýni
og takmarka starfssvið þeirra við eðlisfræðilegar stærðir, sem unnt
er að mæla af tiltölulegri nákvæmni, og við breytingar, sem sífellt
endurtaka sig og fylgja óumbreytanlegum lögmálum. Þannig má
útiloka marxismann —, en með því er líka ákveðið, að hverskonar
rannsókn á þjóðfélaginu skuli ekki flokkuð undir vísindi. Sögu,
hagfræði og stjórnmálum er úthýst — og reyndar þjóðfélagsvís-