Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Side 13

Kartaflan og konmngsríkið
málamenn á þessa kenningu um afskiptaleysi ríkisvaldsins í atvinnulífinu.
Því var reynt að bæta fyrir kartöflutj ónið án afskipta ríkisins fyrir atfylgi
einkaframtaks og einkafyrirtækja eftir venjulegri boðleið verzlunarinnar.
Ríkið mátti því ekki gerast stórkaupandi á matvælamarkaðinum, það mátti
ekki trufla hina venjulegu rás verzlunarinnar og forðast varð að vekja kvart-
anir og óánægju einkaverzlunarinnar. Það var engin tilviljun, að Robert Peel
kaus maískorn til þess að draga úr hinu írska hallæri. Maísinn var keyptur
vegna þess, að slík kaup komu hvergi við kaunin á einkaframtakinu. Um
þetta leyti keyptu brezkir stórkaupmenn ekki maís, hann var alls ekki verzl-
unarvara á kornmarkaði þeirra. A Irlandi og annarsstaðar í Sameinaða kon-
ungsríkinu hafði maískorn aldrei gengið í kaupum eða sölu. Það var því ekki
við því að búast, að kaupmenn mundu kvarta vegna ríkisstjórnarkaupa á
kornvöru, sem ekki var til á markaði Bretlands.
En það var sá galli á gjöf Njarðar — aðstoð ríkisstjórnarinnar með maís-
kaupunum - að í miklum hluta Irlands þekktist varla verzlun í venjulegum
skilningi. f vestur- og suðvesturhéruðum írlands keyptu menn sjaldan eða
aldrei matvæli. Verzlunarbúðir og önnur fyrirtæki sem fluttu inn matvæli,
var helzt að finna í hinum efnaðri héruðum í norðausturhéruðum Ulster-
fylkis, í Dýflinni og hinum stærri borgum, svo sem Cork. Þar sem mest var
þörf á hallærishjálpinni skorti með öllu tækin til að dreifa matvælunum með
þeim hætti sem tíðkaðist á Bretlandi. Bændur írlands í þeim héruðum, sem
fátækust voru höfðu sjaldan slegna mynt milli handa. Þeir greiddu landskuld-
ina með vinnu sinni og átu kartöflur, jarðargróða lítillar spildu. Þeir sem
höfðu yfirumsjón með aðstoðinni við íra, gátu ekki losnað úr hugmynda-
heimi þeirrar hagfræðikenningar, sem gerði einkaframtakið að skurðgoði
sínu. Charles Trevelyan var sá emhættismaður fj ármálaráðuneytisins, sem
lengst af stjórnaði hallærisráðstöfunum stjórnarinnar á árum hungursneyð-
arinnar. Hann hafði meiri áhyggjur af að írar yrðu „afsiðaðir“ við að öðl-
ast of mikla hjálp frá ríkisstjórninni en að þeir dæju dauða sínum vegna of
lítillar hjálpar. Einn af trúnaðarmönnum Trevelyans á írlandi, sem hafði
neyðina fyrir augum sér, minnti hinn tigna embættismann á, að ekki væri
hægt að svara örvæntingarópi fólksins með því einu að vitna í orð hagfræð-
innar.
Á fyrsta ári kartöflusýkinnar, 1845, höfðu einstaka héruð sloppið við
pláguna. Annarsstaðar gátu menn, nema þeir allra fátækustu, lumað á ein-
hverju húsgagni eða fatalepp, sem hægt var að veðsetja og bjargast af til
næstu uppskeru. En áður en árið 1845 var á enda runnið var farið að bera
155