Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Side 21

Kartajlan og konungsríkið
sjúkdóma, sumpart vegna landflótta. í fljótu bragði skyldi maður ætla, að
Englendingar hefðu getað leyst hið írska vandamál með svo auðveldum
hætti. En því fór fjarri. Alla stund síðan um miðja 19. öld hefur írland
verið það sárið á heimsveldinu brezka, sem aldrei hefur fengizt til að gróa.
Og aldrei hefur það virzt eins ólæknanlegt og á síðustu misserum, er fjöl-
miðlar nútímans minna okkur dag hvern á þetta sár. En í sögu brezk-írskra
samskipta skipar Sulturinn mikli, hungursneyð áranna 1845-1850, sérstak-
an sess. Það hefur aldrei getað gróið um heilt með þessum tveimur þjóðum
síðan. Gagnkvæm tortryggni og hatur hefur jafnan ríkt milli þeirra æ síðan.
Hinn sári sultur og hörmungar um miðbik síðustu aldar virðast hafa orðið
aldaskilin í sögu langra samskipta íra og Englendinga.
Þess hefur verið minnzt hér að framan lítillega, að Sulturinn mikli hafi
valdið miklum breytingum í samhúð beggja þjóða síðar meir. Hér skal nú
að lokum farið nánari orðum um þessi samskipti.
Fram að þeim árum, sem hér hafa verið rædd, bar mest á „kaþólska sam-
bandinu“ í írskum stjórnmálum og laut það forustu og stjórn O’Connels,
er vildi afnema sambandssáttmálann frá 1801. Það var fyrsti pólitíski sigur
O’Connels, en honum tókst að aflélta með aðstoð frjálslyndra brezkra stjórn-
málamanna réttarskerðingu kaþólskra manna. En þegar tók að liða að lokum
O’Connels, hæði í persónulegum og pólitískum efnum, tók að bera á stjórn-
málalegri andstöðu gegn honum, og í janúar 1847 stofnuðu hinir Ungu
írar írska sambandið, er laut forustu William Smith O’Briens, sem var írsk-
ur gósseigandi og mótmælendatrúar í þokkabót. Hálft annað þúsund manna
var viðstatt stofnun írska sambandsins. Markmiði þess var lýst svo, að það
skyldi „verja þjóðarhagsmuni vora og tryggja löggjafarvald írlands með
afli almenningsálitsins, með sameiningu allra stétta írlands og með því að
beita öllum áhrifum, pólitískum, félagslegum og siðferðilegum, er vér fáum
sameinað innan vébanda okkar“. Þá var það og samþykkt, að írska sam-
bandið skyldi vera með öllu óháð enskum stjórnmálaflokkum og hver sá
félagi samhandsins, sem þægi embætti hjá enskri ríkisstjórn yrði þegar í
stað að víkja úr því.
í rauninni var þessi stefnuskrá lítið annað en viðleitni til að vekja aftur
af svefni hinn gamla flokk O’Connels, svo sem hann hafði verið í upphafi,
en þó voru þarna starfandi ungir menn, sem höfðu að baki sér fjölmennari
stéttir en hinir gömlu fylgismenn O’Connels. Einn af fremstu framámönn-
mn í flokki írska samhandsins var rithöfundurinn og blaðamaðurinn John
Mitchell, mikill hatursmaður Brezka heimsveldisins, sem hikaði ekki við
163