Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Síða 121

Framtíðarhorfur í bókaútgáfu
útgáfu. Þegar þeim er beitt við rithöfund, leiða þær einfaldlega og blátt áfram
til ófrjósemi.
Hér er að finna ástæðuna til þess að velgengni er í rauninni ein tegund
bókmenntalegs dauða. Velgengni rithöfundar er ekki alveg sama og velgengni
útgefanda. Það er ekki nóg að bók seljist vel og gefi nokkurn arð. Hvernig
getum við svo vit sé í reiknað vexti af höfuðstól, sem fólginn er í lífi, hugsun
og athöfn? Hver svo sem fjárhagslegur hagnaður rithöfundarins er, fær hann
aldrei aftur höfuðstól sinn; hann vinnur án nokkurs öryggis. Samt sem áður
getur hann tekið gilda efnahagslega skilgreiningu á velgengni rithöfundar:
hún er orðin staðreynd, þegar hann hefur náð því marki, að salan á einhverri
bók hans gerir honum kleift að lifa af því að skrifa. Þetta mark er einnig önn-
ur hlið velgengninnar - það mark þegar rithöfundurinn hefur náð því að
metta hugsanlega lesendur sína. Hvernig sem á málið er litið, þá er það eftir
að þessu marki er náð, að ákveðinn félagslegur hópur lítur á höfundinn sem
hlutgengan rithöfund, og sá hópur mun aldrei framar sleppa af honum hend-
inni, aldrei framar láta hann njóta frelsis, hann mun gera sér sérstaka mynd
af honum, sem höfundurinn verður að sætta sig við nauðugur viljugur, og
hann mun „áætlunarbinda“ hann, ef svo mætli að orði komast, upp á eigið
eindæmi.
„Farðu aldrei sömu leið til baka og þú komst,“ sagði Kipling og átti þá
við velgengni á rithöfundarbrautinni. Ef rithöfundurinn hefur ekki nægilegt
þrek til þess að láta ekki velgengnina fjötra sig, til að halda sig frá henni og
jafnvel byrja rithöfundarferil sinn upp á nýtt undir öðru nafni, eins og dæmi
eru til um, er hann óumflýj anlega dæmdur til þess að þurrausa sig á tíu eða
í mesta lagi fimmtán árum, þegar fyrstu lesendur hans eru farnir að eldast,
eða það sem verra er - falla í algera gleymsku.
Það er því ekkert, sem getur forðað rithöfundinum frá þeirri nauðsyn að
tefla á tvær hættur og þá upp á eigin spýtur. En jafnvel þó að svo sé, ætti
ekki að stokka spilin honum í óhag, eins og komið getur fyrir - og algengt
er — í tvennum skilningi — efnahagslega og sálrænt.
Við höfum þegar drepið á hið skaðvænlega misræmi milli gróða útgef-
andans og rithöfundarins. Þetta er ekkert nýtt, og hið sveltandi skáld er
gamalkunnugt fyrirbrigði í bókmenntunum. Jafnvel á þeim tímum, þegar
menntaður prins átti það til að gerast verndari einhvers rithöfundar, var
framlag hans þegar bezt lét naumt skammtað h'fsviðurværi. Lúðvík konung-
ur XIV greiddi skjólstæðingum sínum úr eigin vasa sem svaraði launum
prentara. Á tuttugustu öldinni er það auðreiknað dæmi, að til þess að skáld-
263