Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Page 148

Tímarit Máls og menningar
klukkunni og nefnir þær ljós yfir Norðurlöndum. Margt í orðavali Gerplu
um hugmyndir fornmanna er að vísu særandi, þar sem drengskapur og
hugprýði tam. er þrásinnis látið samrímast ódæðisverkum, en þessi mál-
notkun á sér reyndar stoð í Fóstbræðrasögu er skáldið styðst við. En sannur
drengskapur og vinátta á sér of fögur dæmi í íslendingasögum að unnt sé
að vefengja, nema hafa látið blindast af einsýni. En geiri Halldórs er ekki
beint að fornöldinni, heldur fyrst og fremst nútímanum. Og hvað fornöld-
ina varðar, og jafnvel hetjuhugsjón fornra sagna og ljóða sem ádeilan
snýst gegn, er síður en svo að Gerpla boði niðurrif eitt. Þeir svarabræður,
garparnir í sögunni, fulltrúar yfirgangs og ofbeldisverka um Vestfirði,
standa einangraðir og eru af friðsömum hændum, svo sem Þorgilsi og Ver-
mundi og öðrum Djúpmönnum, litnir illum augum og hafðir að athlægi,
og einmitt hinu friðsæla lífi við Djúp er lýst í björtu fegurðarljósi sem
andstæðu við vopnaglamur svarabræðra. Og þegar þessir íslenzku garpar
með hugsjónir sínar um hugprýði og hetjulund heiman að kynnast ráns-
ferðum herkonunga og víkinga erlendis, þá bíða hugsjónir þeirra sáran
hnekki og þeim ofbjóða morðvíg þeirra og hinar óhetj ulegustu hardaga-
aðferðir, skera sig úr og jafnvel neita að eiga hlut að slíku er stríðir móti
hugmyndum þeirra heiman að. Gott dæmi þess er um Þorgeir í bardögum
við Rúðumenn er hinir norrænu víkingar runnu á flótta: „Hljóp þar hver
sem betur mátti frá sínu herfángi og hlutskifti og létu skýla sér myrkur og
nátt“... „En það er af að segja Þorgeiri Hávarssyni, að þá er höfðíngjar
ráða hverjum manni að bjarga sjálfum sér, og flestir menn slá hælum
við þjó sér, þá stendur hann einn eftir, kyr, að sið íslendínga. Og er hann
hefur staðið þar um hríð, sér hann menn koma móti sér, og hafa ljós í skrið-
byttu; þessir menn gera hróp að honum“, en hann kallar í móti: „Eg em ís-
lenskur maður, segir hann, og minnumst eg eigi að hafa heyrt þess getið í
fornsögum að góðir dreingir hafi orðið forflótta í orustu. Hefur það jafnan
verið heitstreingíng vor og heróp, víkínga, þá er vér geingum til orustu, að
vér skyldum berjast uns yfir lyki, og eigi af láta meðan nokkur maður stæði
uppi af liði voru. Ráði aðrir menn sínum gerðum; en eigi mun eg til verða
að gera að öfugmælum þau orð er eg hef numið að minni móður í bernsku,
og Þormóði kolbrúnarskáldi svarabróður mínum og öðrum góðum skáld-
um á Norðurlöndum“. Og þegar víkingar gera sér leik að því að henda
börn á spjótsoddum, neitar Þorgeir og segir: „Eg mun eigi vopnum leggja
ómálgabörn né þá menn aðra er til skortir karlmensku að verja eigur sínar“.
Höfundur Gerplu með auga á hernaðaraðferðum nútímans veit að hug-
290