Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Page 89

Galdrar
hœtti þeirra. Galdranornirnar voru geysihagligar geitur þeim, sem leituðu
ástæðna fyrir eigin ófarnaði og tjóni. Þetta var ein af orsökunum til þess,
hversu langlíf galdratrúin varS.
Galdraofsóknirnar samhæfSust réttlætingarþörf manna fullkomlega og
samrýmdust ríkjandi trúarkenningum og nýju hagkerfi. Vaxandi áhrif borg-
arastéttarinnar stuSluSu fyrst í staS aS viSgangi galdratrúarinnar og varan-
leik, eSa svo lengi sem eimdi eftir af miSaldamóralnum, eins og drepiS er á
hér aS framan. Þegar réttlæting horgaralegs mórals var fullkomnuS meS ver-
aldlegri velgengni, sem var vottur guSlegrar náSar, þá gufaSi sektarkenndin
upp. Því var svo komiS um aldamótin 1600, aS aftökur fyrir galdra leggjast
niSur í því landi, þar sem borgaraleg viShorf og mórall reis hæst, þ. e. í
Hollandi. Og þaS undarlega gerSist, aS í kaþólskasta landi álfunnar gerSist
sama sagan, á Spáni. Þar í landi taldi rannsóknarrétturinn galdratrú vera skaS-
lega hjátrú og „aS engar nornir hefSu veriS til, fyrr en tekiS var aS tala um
þær“. AstæSan var meSal annars sú, aS vísirinn aS evrópskum borgaramóral
var upprættur á Spáni með trúvillingabrennum. En annars staðar um Evrópu
loguðu galdrabálin glatt, meðan barátta tvennskonar hagkerfa og mórals var
óútklj áð.
Nágrannakryturinn var kveikja galdraáburðar í flestum galdramálanna.
Þessi krytur hefur frá upphafi verið fylgifiskur mannabyggða, en hann hefur
sjaldan orðið tilefni til jafn afdrifarikra aðgerða og á tímum galdrafargsins.
Þá var gjörlegt að væna menn um galdur og fá þá dæmda á bálið fyrir illt
augnatillit eitt saman. Fyrrum var leitað annarra ráða til þess að jafna ná-
grannakryt eða erjurnar fengu útrás í átökum, þar sem réttaröryggi var
skammt á veg komið. Með réttlætingu galdratrúar fékk árásarhvötin og
hefndarhugurinn tækifæri til þess að ná sér niðri á andstæSingnum, svo um
munaði, enda var þetta óspart nýtt. Þröng þorpssamfélög og smábæjafélög
vítt um Evrópu urðu á tímum galdrafársins vettvangur ályga og mannvonzku
milli nágranna, sem á sér fáar skrásettar hliðstæður.
Prédikanir klerkanna um ógnir galdursins, bæði kaþólskra og mótmælenda
juku tortryggni með mönnum, og ógnarvald djöfulsins gein yfir mannlífinu,
alltaf lilbúið að spilla góðum ávexti. Á hinn bóginn var guðleg reiði yfir-
vofandi, ef menn misstigu sig. Fjandinn hafði nú á að skipa fjöhnennri
fimmtu herdeild, og mátti skrifa óhöpp og slys á reikning þess liðs. Fordæm-
ingarkenningar mótmælendakirknanna mögnuðu skelfinguna og helvítisótt-
ann. Útskúfunarkenningin var hliðstæða við uppbyggingu hins nýja hagkerf-
is, sundrungu samfélagsins í eigna- og öreigahópa, en þeirri sundrungu fylgdi
215