Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
ríkjunum. Það gerði mörgum kleift að ferðast með meiri hraða en nokkurn
konung hefði dreymt um áður. Smám saman ályktuðu menn síðan sem svo,
að það að ferðast á þægilegan hátt merkti að fara sem hraðast. En þegar
síðari þáttaskilin í sögu samgangna voru liðin hjá, höfðu farartækin skapað
meiri fjarlægðir milli staða en þau hrúuðu með góðu móti. Þjóðfélagið fór
að eyða meiri tíma í samgöngur en það „sparaði“.
Nóg er að átta sig á raunveruleik þessara þáttaskila til að sjá í nýju ljósi
þá félagslegu kreppu, sem við búum við nú í dag. A einum áratug hafa marg-
ar helztu stofnanir þjóðfélagsins lagt síðari þáttaskilin að baki. Ekki verður
lengur sagt um skóla, að þeir séu hæfir til að veila menntun; bílar eru ekki
lengur heppileg samgöngutæki; færibandið er ekki lengur boðlegt fram-
leiðslutæki!
Á sjöunda tug aldarinnar hafa þjóðfélög einkum brugðizt við hinni vax-
andi óánægju með því að ýta enn sterklegar undir þróun tækninnar og skrif-
stofuvaldsins. Aukin samþjöppun valds er orðin helzta úrræði iðnvæddra
þjóða. I þessu samhengi varpar stríðið í Víetnam ljósi á þróunina, en dylur
jafnframt ýmsa þætti hennar. Þar hefur heimurinn fengið að sjá þessum úr-
ræðum beitt í reynd á afmörkuðu styrjaldarsvæði, en stríðið dregur einnig
athyglina frá því, að verið er að beita sömu úrræðum á mörgum öðrum svið-
um, þar sem friður ríkir, að kallað er. Gangur stríðsins hefur sýnt, að það
kemur hægfara skæruliðaher í hag, þegar andstæðingurinn magnar hina
nafnlausu, ópersónulegu stríðsvél sína. Og margir Bandaríkjamenn telja að
fénu, sem sóað er í stríðið í Víetnam, væri betur varið til að binda endi á
fátæktina heima fyrir. Aðrir mundu fremur kjósa að nota þær 20 billjónir,
sem stríðið hefur kostað fram að þessu, til þróunarhj álpar, en til hennar er
nú aðeins varið 2 billjónum dollara. Þeir sjá ekki, að hið raunverulega eðli
er það sama, hvort sem um er að ræða friðsamlega baráttu gegn fátækt eða
blóðuga haráttu gegn skoðanaandstæðingum. I báðum tilvikum eykur bar-
áttan á það, sem henni var ætlað að útrýma.
Þótt reynslan sýni, að þessi aðferð leiði til ósigurs, hefur vaxtar-, þróunar-
og aukningaræðið fest rætur svo djúpt, að ekki hvarflar annað að mönnum
til úrræða en að gera enn meira af því, sem þegar er verið að gera. Ekki er
aðeins beðið um fleiri sprengjur og fleiri lögregluþjóna, fleiri læknisrann-
sóknir og fleiri kennara, heldur einnig um meiri upplýsingar og meiri rann-
sóknir. Aðalritstjórinn við Bulletin of Atomic Scientists telur, að flest
vandamál okkar nú eigi rót að rekja til nýfenginnar þekkingar, sem hefur
verið nýtt á rangan hátt. Og svo ályktar hann, að bezt sé að bæta úr vand-
140