Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 132

Tímarit Máls og menningar
hefur farið vel úr hendi fésýsla, en annars
kemur naumast fram, hve þessi umsvif
hafa verið snar þáttur í lífi hans.
Betri heildarmynd af stjórnmálabaráttu
Skúla hefði og fengizt ef meira hefði ver-
ið birt af „gagnrökum“ andstæðingablaða
(að svo miklu leyti sem rök koma þar við
sögu) Þjóðviljans. En þessi aðfinnsla á
það sammerkt við aðrar, að það heíði
sprengt þann ramma, sem höfundur setti
verkinu í upphafi.
Enn mætti finna að því, hve frásögnin
er hlutlæg og sagnfræðileg, ef svo mætti
að orði kveða. Gaman hefði verið, ef til-
raun hefði verið gerð til gagnrýnni skoð-
unar á stjórnmálaferli Skúla og krufningar
á persónuleika hans, í stíl við ævisagnarit-
un brezkra sagnfræðinga eins og Lytton
Strachy (Eminent Victorians), svo að nafn
sé nefnt. Það olli mér t. d. nokkrum heila-
brotum sem Þórður læknir, hróðir Skúla,
segir í bréfi til Þorvalds (II. bls. 516-517):
„Það sem orðið hefði Skúla að fjörtjóni,
væri langvarandi magakvilli, sem svo hefði
valdið hjartaveiklun. Hann liefði fundið
til þessa veikleika, meðan Skúlamálið stóð
sem hæst, og ævinlega verið veill síðan.
Það bætti ekki um, að liann hefði um það
leyti farið að nota ópíum meira en góSu
hófi gegndi, og notað það meira eða minna
síðan.“ Ekki ætla ég að gefa í skyn að
Skúli hafi verið „dópisti", en gæti þetta
e. t. v. skýrt undarlega liegðan hans í sum-
um tilvikum, svo sem Rúðuförinni og hréf-
ið í Evening News í Edinborg, og þá ein-
rænu hans, sem svo mjög ágerðist með ár-
unum.
Það er hins vegar til of mikils mælzt af
góðum sagnfræðingi, að honum sé jafn-
framt léð sú list að gera persónukrufningu
á viðfangsefni sínu. Þó svo slíkt geti auk-
ið og dýpkað myndina, ef vel tekst. Enda
hygg ég að sannmæli sé, að þrátt fyrir
vönduð sagnfræðileg vinnubrögð og ítar-
lega könnun og úrvinnslu heimilda, hefur
Jóni vart tekizt að ná því eftirsótta marki
ævisöguritara, að láta manninn stíga fram
af spjöldum sögunnar ljóslifandi.
Verk Jóns Guðnasonar er því fyrst og
fremst sagnfræði, sem takmarkast við
heimildir sínar og ætlar sér ekki það hlut-
verk að skyggnast undir yfirborð hlutanna.
Sem slíkt er það lýtalítið, skrifað á lát-
lausu og góðu máli, laust við mælgi og
útúrdúra. En það vill gjarnan svo fara,
þegar ritaðar eru ævisögur einstakra
manna, að mynd þeirra fái ýkt hlutföll,
vegna þess að umhverfislýsinguna skortir.
Þannig fór með forvera Skúla sem þing-
manns ísfirðinga, Jón forseta, þar til Lúð-
vík Kristjánsson fyllti upp í baksviðið
með hinu mikla ritverki sínu um mannlíf
við Breiðafjörð og Vestfirði sunnanverða
á tímum Jóns og skeiðinu næst á undan.
Með því varð ljóst, að Jón Sigurðsson var
ekki að öllu leyti svo mjög á undan sinni
samtíð, sem ýmsir vildu vera láta, heldur
í nánum tengslum við samtíð sína og sam-
tíðarmenn, örvaður af þeim og örvandi
fyrir þá. Hans evrópska sýn - eins og
Skúla síðar - varð að fara í gegnum
deiglu praktískra viðfangsefna kjördæmis-
búa og landsmanna allra.
Megi þetta verk Jóns Guðnasonar um
Skúla Thoroddsen verða til þess að ísa-
fjarðarsýslur eignist sinn Lúðvík Krist-
jánsson til að lýsa upp baksviðið og skýra
betur, hvað til þess varð, að um áratugi
voru Vestfirðir í fararhroddi pólitískrar
sóknar íslenzkrar alþýðu og lögðu kynslóð
fram af kynslóð til marga fremstu forystu-
menn samtaka hennar. Eg tel ólíklegt það,
sem oft heyrist, að skýringarinnar sé að
leita í skapgerð Vestfirðinga. Hitt finnst
mér öllu sennilegra, að hið félags- og efna-
hagslega mynstur þar vestra hafi á síðari
hluta 19. aldar og fram eftir þeirri 20.,
verið með þeim hætti, að þar áttu velvak-
258