Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 130

Umsagnir um bækur
SKÚLI THORODDSEN
Jón Guðnason hefur nú lokið tveggja
binda ritverki sínu um ævi Skúla Tlior-
oddsen.1 Hér hefur verið unnið gott verk
og þarft. Stjórnmálasaga okkar á þessari
öld, og síðari helft hinnar fyrri, hefur ver-
ið ærið gloppótt og, meðan saga Skúla var
órituð, var í henni stærri eyða en svo, að
við yrði unað. Ohikað má telja Skúla
tengiliðinn milli hins róttæka og alþýð-
lega arms sjálfstæðisbaráttunnar og þeirr-
ar róttæku stjórnmálahreyfingar alþýðu.
sem tekur að setja svip sinn á þjóðmála-
baráttuna að fengnu fullveldi landsins.
Skúli deyr 22. maí 1916. Þann 12. marz
þá um veturinn er Alþýðusamband Islands
stofnað sem stjórnmálaflokkur og verka-
lýðssamband og um haustið 1916 velst þar
til forystu raaður, sem í bókstaflegri merk-
ingu hafði gengið í srniðju til Skúla, þ. e.
Jón Baldvinsson, prentari, sem lært hafði
iðn sína í prentsmiðju Þjóðviljans og ver-
ið þar heimilismaður um árabil. Hann kom
þangað 15 ára gamall án annarrar mennt-
unar en nokkurra vikna tilsögn hjá sókn-
arpresti sínum, sr. Sigurði í Vigur. Ilann
fór þaðan 10 árum síðar og ber allur fer-
ill hans því vitni að drjúgt veganesti og
haldgott hefur hann fengið hjá Skúla og
Theodóru.
Á mínum æskuslóðum hvfldi jafnan sér-
1 Jón Guðnason: Skúli Thoroddsen.
Fyrra bindi 1968. 461 bls. Síðara bindi
1974. 551 bls. Útgefandi: Heimskringla.
stakur ljómi yfir nafni Skúla Thoroddsen.
Enn er mér minnisstætt eitt atvik, er gerð-
ist fyrir 25 áruni, og sýnir hve lengi lifði
þar í görnlum glæðum. Við vorum nokkr-
ir strákar um kvöld að spila billiard í
kofaskriflinu illræmda við Silfurgötu, er
inn kom aldraður sjóntaður, alldrukkinn,
og hóf að segja lífsreynslusögur og mann-
rauna- og var samhengi víða ábótavant.
En þar koin ræðu hans, að móðir lians sat
uppi, árið 1906 að mig minnir, ekkja með
ærinn barnahóp. Faðirinn hafði drukknað
þá um veturinn á báti frá útgerð Skúla
Tiioroddsen. Sögumaður taldi ekkjuna
hafa íengið bætur eftir mann sinn í ríf-
legra lagi, eftir því sem þá gerðist, en hitt
var auðfundið, að með nokkrum liætti
fannst honum faðir sinn hafa látið lífið
fyrir Skúla og þótti það göfugur dauðdagi.
Skúli Thoroddsen var mikill af sjálfum
sér, óhvikull, einarður, ómyrkur í rnáli og
bardagafús, og merkur frumkvöðull ný-
rnæla í félagsmálalöggjöf, cr lögðu grunn
að velferðarþjóðfélagi nútímans. Þetta eitt
sér hefði þó naumast nægt til að skýra það
ástfóstur er alþýða manna þar vestra tók
við hann, nafn hans og minningu, svo kyn-
slóðum skipti. Þar kom SkúlamáliS til,
þetta einstæða drama íslenzkrar stjórn-
málasögu, þar scm öfl framfara og aftur-
lialds birtast í allri sinni nelct, svipt um-
búðum hræsni, metorða og vegtyllna, þessi
svartasti sorablettur íslenzkrar stjórnmála-
sögu - og er þó af ærnu að taka. Þar voru
andstæðurnar skerptar, svo að aðeins sást
256