Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Page 84

Tímarit Máls og menningar
manna og er andstæður venjum kirkju vorrar. Skyldu myndir sem þessar fyr-
irfinnast í einni einustu kirkju í keisaradæmi voru, verður að varpa þeim út.
Því trúvillingarnir sýna hina helgu Guðsmóður . . . sem ól Krist, með hert
höfuð og skraut í hári. Þeir mála einnig aðrar helgar meyjar berhöfðaðar
og helga menn samkvæmt siðum sinna eigin landa. Myndir sem þessar hafa
aldrei verið notaðar í grískum eða rússneskum kirkjum og þær á ekki að
leyfa lieldur nú. Því vér trúum því, að hin allra helgasta móðir Guðs liafi
enn verið mey eftir fæðingu Krists. Kirkjan hvorki vill né getur viðurkennt
slíkar myndir.“
Frægastur allra rússneskra íkónamálara sem myndir hafa geymzt eftir er
Andrej Rúbleioff og mynd hans af heilagri þrenningu sem hann málaði um
1411 er talin taka flestu fram er þessi listgrein geymir. Um þá mynd fórust
enskum listgagnrýnanda Robert Byron orð á þessa leið, er hann sá myndina
skömmu eftir að hún hafði verið lireinsuð og skírð upp: „Þessi sýn var sem
opinberun, ég hafði fyrir augum mesta snilldarverk sem nokkur slavneskur
málari hefur samið, listsköpun sem ekki á sér nokkra fyrirmynd, hvergi í
heimi listarinnar get ég fundið hliðstæðu við þetta verk. Ég sá að vísu ekki
snilldarlegasta málverk sem ég hafði augum litið, en þetta var í stórfengleik
sínum svo frábrugðið öllum öðrum og vék svo mjög frá viðurkenndum lista-
verkum, að ég hefði ekki trúað að slíkt væri mögulegt.“
Og sannarlega er þetta meistaraverk rússneskrar íkónalistar. Ruhleioff til-
einkaði íkón þennan minningu heilags Sergiusar frá Radonezh, stofnanda
Klausturs heilagrar þrenningar og kennara hans sjálfs. Myndin er gjöf
mesta listsnillings rússneskra miðalda til kirkju hans og höfuðdýrlings.
Rómversk-kaþólska kirkjan og Austurkirkjan eða Orþodoxa kirkjan öðru
nafni hafa stundum verið bornar þungum sökum af þeim mönnum er hafa
skapferli íkónóklastanna, hinna púrítönsku myndbrjóta 8. og 9. aldar, fyrir
að hafa hleypt inn í kirkjuna heiðnum siðum og hugmyndum. Ekki hafa
þessar ásakanir alltaf verið sanngjarnar né á rökum reistar. Sá heiðindómur,
ef nota má það hljómljóta orð, sem ekki varð útrýmt, hann var kristnaður og
fékk um leið nýtt gildi, nýjan hljóm. Enski trúarbragðafræðingurinn Frazer
segir t. d. frá því, að allt fram undir síðustu aldamót hafi það verið almennur
siður víða í Úkraínu, að prestar veltu sér upp úr akurmold er hún hafði
verið plægð á vorin til að auka frjómátt jarðar. Þarna var á ferðinni eldforn
siður tengdur gamalli frjósemisdýrkun. En líf bænda í Suðaustur-Evrópu stóð
föstum rótum í móður jörð. Þeim var jörðin enginn táradalur. Kristið fólk á
þessum slóðum leit ekki þeim augum náttúruna, að hún „lægi í hinu illa“,
210