Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 51

Að skrifa gegn lesendum
í dag. Notkun hennar er samt sem áður ekki saklaus, því þessi sagnbeyging
ber með sér að enginn vafi er á því hvað hafi gerst, að það sé samhengi í
frásögninni, og að hún hafi upphaf og ekki síður endi. Sögumaðurinn talar
af öryggi eftir að lífið hefur lokið hikandi og óvissri framvindu sinni.
Hver getur notað þessa sögulegu þátíð? Ekki getur það verið manneskja.
Það er ekki nóg með að sögumaðurinn noti passé simple. Hann þekkir líka
nútímann, fortíðina, framtíðina; hann læðist inn í vitund persónanna, en
getur einnig lýst andlitum þeirra utan frá. Hver getur skrifað: „Louis Lam-
bert fæddist 1797, í Montoire í Vendömois héraði, þar sem faðir hans rak
meðalstóra sútunarstöð.“? Auðvitað guð. Aðeins guð getur talað þetta
tungumál.
Hér eru upphafsorð Utlendingsins eftir Camus, en sú bók kom út 115
árum síðar: „Mamma dó í dag, eða kannski í gær, ég veit það ekki, ég fékk
skeyti frá hælinu: „Móðir látin. Jarðsungin á morgun. Virðingarfyllst.“ -
Þetta hefur enga merkingu, kannski var það í gær.“
Þið sjáið að sambandið við heiminn er orðið allt annað. Guð getur ekki
hafa sagt þetta, heldur einhver sem svamlar í margræðni eigin tilveru. Hann
spyr um merkingu, og jafnvel um rétta tímaröð. I staðinn fyrir ártalið,
„1797“, kemur „I dag“, svo „íg<er“, svo „á morgun", og að lokum „íg<er“.
Það er líkt og allt fljóti í einhverri óræðni. „Þetta hefur enga merkingu“
þýðir að samhengið er horfið úr heiminum, „ég veit það ekki“, að sögu-
maðurinn hefur glatað hæfni sinni til að skilja hann. Það má ímynda sér að
hann skrifi einmitt vegna þess hann skilur ekki.
I svo til öllum nútímalegum skáldsögum, t.d. í Réttarhöldunum eftir
Kafka eða The Sound and the Fury eftir Faulkner, skynjar lesandinn það
mjög sterkt að einhver talar vegna þess hann skilur ekki heiminn. Balzac
talar af því hann skilur, en sögumaður tuttugustu aldar skuur ekki. Hann
er haldinn óvissu, ekki aðeins um heiminn, heldur um eigin tilveru í heim-
inum, og þess vegna um eigin orðræðu.
Utlendingurinn er sennilega fyrsta skáldsagan á frönsku, sem skrifuð er í
óákveðinni eða samsettri þátíð. Camus braut þannig aldalanga hefð fyrir
því að ákveðna þátíð skyldi ávallt nota í skáldverkum. Af þessu spruttu á
sínum tíma harðvítugar deilur. Oþarfi er að rekja þær hér, nema e.t.v.
framlag heimspekingsins Jean-Paul Sartre. Hann ritaði grein um þetta mál,
þar sem hann benti á að samsetta þátíðin væri sú sagnbeyging sem tekur
sundur atburðarásina. Hann líkti atburðunum í Útlendingnum við eyjar í
eyjaklasa á yfirborði sjávar. A sama hátt og hafið kemur í veg fyrir að unnt
sé að sjá landið sem tengir eyjarnar saman undir yfirborðinu, kemur beit-
ing óákveðnu þátíðarinnar í veg fyrir að unnt sé að tengja atburðina saman
41