Tímarit Máls og menningar - 01.06.1996, Blaðsíða 34

lýsingar víðsfjarri Skúla, hann slær allt slíkt úr höndum manns. Þarna er ekki
að finna sjálfsvorkunn. Hann veit að hann er ekki sá fyrsti, og ekki sá síðasti
sem verður blindur. Og hann gerir sér fljótlega grein fyrir því að það sem
skiptir höfúðmáli er að vera lifandi. En þrátt fyrir æðruleysi hans freistast
maður enn til að lesa svolítið milli línanna, strjúka fíngri yfír „blindraletur
andans“. Svo er annað mál hvort maður er nema stautfær á það. Blindan
dregur enn frekar fram lífið í þessum næma manni. Bókin er skrifuð af
jafnaðargeði þess sem er sterkur, en jafnframt mildur í styrk sínum og hefur
öðlast raunverulegt víðsýni fyrir tilverknað svo ólíklegrar reynslu sem sjón-
leysi er hvað það varðar.
Næsta bók hans sem leit dagsins ljós, kom átta árum síðar (Heimskringla,
1969), og hana nefndi hann eftir frægum orðum Pílatusar: Það sem ég hef
skrifað. Skúli notar þessi orð í hógværð; gefur í skyn að varla taki því að safna
saman lesmálinu sem þarna kemur á bók, en sú hógværð er með öllu óþörf.
Þetta er safn greina hans á tímabilinu 1931-1966, og skiptist þannig nokk-
urnveginn að jöfnu milli greina sem ritaðar eru fyrir blindu og eftir hana.
Ýmislegt ber þar á milli í afstöðu og hljómblæ, en sami maður skrifar, þrátt
fyrir breyttar forsendur. Kannski er hann líka að renna stoðum undir það
með titlinum? Þess ber einnig að gæta að blindan kom ekki einsog þruma úr
heiðskíru lofti, hann hafði nokkuð lengi vitað hvert stefndi. Allsstaðar skín
í gegn sterkur og sérstæður persónuleiki í þessum greinum. Vissulega eru
þær misskemmtilegar, sumar bundnar stað og stund lands- og heimsmála
umfram aðrar, en allar lestrarins virði, og margar ættu skilið að verða sígildar
á sínu sviði bókmenntanna, gefa t.d. ekkert eftir ritgerðum Þórbergs Þórð-
arsonar, sem allir ættu að geta verið sammála um að séu ómissandi, hvernig
sem skoðunum annars er varið. Þar kemur listfengi til, og formgáfa Skúla er
í besta lagi, auk þess býr hann yfir orðkynngi sem skilar sjaldgæfum áhrifum
í einfaldleika sínum, því hann er ekki skrautyrtur eða skrúðmáll. Ef ég má
enn reyna á þolinmæði og halda áfram tengingum og hliðstæðubendingum,
langar mig að nefna Stefán Jónsson „fréttamann“. Með hæfilegri einföldun
má segja að það hafi líka verið fötlun sem mótaði rithöfundargáfu hans. (Ég
vona að mér fýrirgefist þó ég hafi óvart hampað gildi þjáningarinnar hér og
hvar í þessum línum, Skúla hefði líklega þótt það meira en hæpið!). Bækur
Stefáns eru margar hverjar að eðli ef ekki beinlínis formi til nálægt bókum
Skúla. Og kímnigáfan er ekki ólík, þeir hafa báðir í ríkum mæli þennan
hæfileika til að skoða hlutina frá óvæntum sjónarhornum, og ekki „bara til
gamans“ heldur af því lífið hefur kennt þeim það. Hjá þeim er alvaran oft
þyngri en hún kann að virðast. En það er ekki nein grafaralvara, heldur
heilbrigð alvara þess sem hugsar eftir brautum lífsins.
Heyrt en ekki séð (Skuggsjá, 1972) er frásögn af ferð sem hann fór til
32
TMM 1996:2