Tímarit Máls og menningar - 01.06.1996, Side 36

einsog ævinlega lætur Skúli ekki staðar numið við heimasveitina þó hann sé
samgróinn henni og heyri þar grasið gróa, hann heyrir líka grasið gróa úti í
hinum stóra heimi, og heyrir auk þess sífelldar drunur frá vígvélum og
slöngvar anda sínum gegn slíku til varnar. Hann „kennir til í stormum sinnar
tíðar“ einsog þar stendur. Hann er af innsta grunni friðsamur einsog stráin
á hlaðinu hans, þó hann eigi að vísu til að gerast nokkuð herskár í orðum þá
er það ekki af hvöt til vígaferla heldur tryggð við sannleikann. Hann berst
fyrir friði. í bókarlok er undurfallegur kafli þar sem hann endursegir með
eigin orðum smásögu eftir norska skáldið Johan Bojer og leggur út af henni,
játar lífinu, landinu og ástinni trúnað sinn og þannig lýkur þessu óvenjulega
höfundarverki — í sátt við guð og menn.
I mínum huga er ekkert ofsagt þó fullyrt sé að Skúli Guðjónsson á
Ljótunnarstöðum sé í hópi okkar bestu rithöfunda á þessari öld. Hann synti
utan meginstraums þess fallvatns sem nefnt er Skáldskapur, og líður kannski
nokkuð fyrir það í „bókmenntasögunni" einsog fleiri, en allt fellur í einn
straum að lokum, og hann á eftir að verða metinn að verðleikum.
Menn einsog hann, sem tengja okkur landi, uppruna, samtíð og sögu,
dýrum sem við deilum jörðinni með, og síðast en ekki síst — öðrum
mönnum, í látlausri leit sinni að skilningr, þeir eldast ekki, og gleymast eklci
heldur þó hljóðni um þá einhverja stund. Sjáandinn William Blake var
„gleymdur" í 100 ár, og þó Skúli væri blindur var hann líka sjáandi, þó með
öðru móti væri en Blake. Hann skrifaði þessar bækur sem eru einkennilega
góðar, hvort sem höfð er hliðsjón af „aðstæðum" eða ekki. Pétur Gunnarsson
ritaði ágæta grein í TMM í fyrra, þar sem hann bendir á gloppur í endurút-
gáfu bóka á íslandi. Sumar eru augljósar, aðrar huldari, og í þeim gloppum
liggja bækur Skúla meðal annars, en vonandi verða þær einhvern tíma
brúaðar og bækurnar dregnar úr djúpinu, einsog þær eiga skilið. Ég held það
hafi verið Guðrún Helgadóttir sem sagði: börn eiga skilið að fá góðar bækur.
Um leið og það er heilshugar samþykkt er hægt að bæta við: þjóðin öll á skilið
að fá góðar bækur, og Skúli lagði fram sinn skerf, en nú er kominn tími til
að líta aftur á uppskeruna.
Mér er ókunnugt um hvort mikið efni hefur legið óbirt í fórum Skúla
þegar hann lést, en það væri verðugt verkefni fyrir hvern sem er að taka það
til athugunar. Að svo mæltu læt ég lokið þessari sundurlausu og takmörkuðu
samantekt, en vona að aðrir eigi eftir að taka upp þráðinn og gera ritum hans
betri skil. Oft er talað um „ævintýri í íslenskum bókmenntum.“ Eitt þeirra
gerðist norður í Hrútafirði, og það er hljóðlátt en lærdómsríkt nútíma-
ævintýri.
34
TMM 1996:2