Skírnir - 01.01.1963, Blaðsíða 165
Skírnir
Um hvalskipti Rosmhvelinga
153
Áður var bent á líkingu við skrána fornu um hvalskipti í
Hornafirði. Þar taka þingfararkaupsbændur hlutfallsleg skipti
við fjölda heimamanna auk niðursetninga, eftir að rekamaður
er búinn að taka %0, og %0 er tekinn handa fátækum. Hvalir
tvítugir eða lengri koma til þessara skipta, sem hreppstjórar
eiga að sjá um. Mun þar átt við hvali 100 vætta að þyngd,
sbr. t. d. DI II 447. Er skrá þessi harla merkileg og elzta
hreppssamþykkt, svo vitað sé með vissu. I henni birtist full-
þroskað hreppsskipulag og er elzt heimild um niðursetninga,
sbr.: „Svo og þá menn, er þeir veita fyr guðs sakir tólf mán-
uði“, DI I 536.
Önnur skipti virðast vera á Rosmhvalanesi. Eflaust er einn-
ig um hreppssamþykkt að ræða, svo sem á hefur verið bent.
Og líklega hefur fátækratíundin fallið burt úr henni skjal-
festri. Skiptin virðast aðeins geta verið byggð á jarðastærð, og
þá er ekki um annað að ræða en að tíundarmatið sé stuðull.
Því til stuðnings má benda á hið sameiginlega efni hvalskipt-
anna og rekaskiptanna, að Hafurbjamarstaðir og Kolbeins-
staðir og Kirkjuból annars vegar, en Flankastaðir og Sand-
gerði hins vegar, skipta sín á millum hval og reka eins.
Ekki er tekið fram, hverjir eiga að sjá um skiptin. Og ákvæð-
ið um minnsta magn hvals er ógreinilegt. I upphafi skrár-
innar stendur: „að þann hval, sem meiri er en 12 vættir og
hálf vætt og rekur millum Esfubergs og Keflavíkur til móts
viS NjarSvíkinga skal skipta í níu st.aði.“ En í fyrri vitnisburð-
inum segir: vega 12 kláfa (og) enn hálfa vætt sem pundari
stendur. Hér virðist greinilega liggja fyrir samnefni, kláfur
fyrir vætt. Vætt er þá hér einhver ákveðin eining og senni-
legast önnur en sú vanalega 8 fjórðunga vætt. Málbandsklyf
er 16 fjórðungar, en svonefnd lögkþ'f 12 fjórðungar, sbr. DI
VII 153. Nú er það eflaust góð aðferð að reiða hval í kláfum,
sbr. Ljósvetninga sögu, svo að eigi er fjarri að láta sér detta
í hug klyf og klyfjar, Islenzk fornrit X, bls. 47.
Enn fremur má minnast, að í ákvæðum Jónsbókar, Kaupa-
bálki 28, er skilgreindur pundari svo: „Sá er réttur pundari,
að 20 merkur sé í fjórðungi og megi á vega, svo að rísi að
fjórSungi, og eigi meira á vega en tvœr níu fjórðunga vættir.“