Skírnir - 01.01.1963, Blaðsíða 186

174
Einar Ól. Sveinsson
Skímir
hann tekur upp kenninguna um friðinn á dögum Ágústusar; — hvort-
tveggja er allra eign hér á 12. öld, eins og fyrr var að vikið. Hið útlenda í
hókinni virðist mér því miklu minna en doktorsefni telur, og í rauninni
virðist hún falla ágætlega inn í það, sen? vitað er um íslenzkt menningar-
líf á 12. öld, með hinum undarlega rika þætti innlendra mennta.
Á einum stað viðhefur doktorsefni um höfund sögunnar orðin „þessi
hálærði maður á alþjóðavísu", og ég held líkt komi fyrir oftar i bókinni.
Mér er þetta ekki alveg ljóst. Ég fellst á, að hann er stórfróður, ef menn
vilja svo að orði kveða hálærður, í fornum norrænum sögum og kvæðum.
Og það er lærdómur, sem ég her ákaflega mikla virðingu fyrir. En mér
virðist, eins og ég vók fram áðan, miðaldalærdómur Skjöldungasögu ekki
gizka mikill. Er það lof eða last? Augljóslega eftir gildi og gæðum þess
lærdóms. Söguritarinn lærði af eldri löndum sínum þá kenningu, að
heiðin goð hefðu verið merkir fornkonungar, en þeir höfðu þessa skýringu
frá útlendum fræðimönnum og hugsuðum. Sjálfsagt er þetta rangt. En
til voru á miðöldum miklu óheillavænlegri kenningar. Oddur Snorrason
og Gunnlaugur Leifsson munkar á Þingeyrum og margir aðrir trúðu, að
heiðin goð hefðu verið djöflar og illir andar, og eftir því sem djöflatrú
jókst, breiddist þessi skoðun út á kostnað hinnar. Þvílíkar kenningar hefðu
getað gert heldur en ekki strik í reikninginn í þessari ágætu sögu. Og
sumar dýrlingasögur hefðu líka getað gert hana að hinu mesta afskræmi,
sjálfri sér sundurþykka og ósamræma.
Næsti kafli bókarinnar nefnist Rœtur — staSa — höfundur. Er þar
margt girnilegt til fróðleiks og umhugsunar. Mér er vitanlega ánægja,
að doktorsefni aðhyllist skoðun Jóns Sigurðssonar, sem hann lýsir í túlkun
Langfeðgatals í Fornhréfasafninu (I 503), þar sem hann segir: „Því er
það ekkert ólíklegt, að hann [Sæmundur fróði] hafi og ritað ættartölu á
líkan hátt og samtengt við ættbálk sinn, sem var talinn frá Skjöldungum,
og sjáum vér þar einnig ljósa ástæðu til, að Skjöldungasögur hafa haldizt
svo lengi við á Islandi og verið þar ritaðar.“ Þessi orð glæddust hjá mér
á þann hátt, að Skjöldungasaga hafi verið rituð af einhverjum Oddaverja
eða undir handarjaðri þeirra og komi þar til í og með frægðargimi þess-
arar höfðingjaættar. Þessa skoðun aðhyllist doktorsefni og túlkar mjög skil-
merkilega. Hann kemur og fram með þá skoðun, að Páll biskup Jónsson
kunni að hafa ritað söguna. Finnst mér hann halda mjög vel á málunum,
þó að skynsemin segi ‘non liquet’, rökin nægi ekki til að fella dóm.
Þessi kafli er að mörgu leyti beint áframhald hins næsta á undan, og
er rætt hér nánar um mörg og mikilvæg efni, sem á var drepið i hinum
fyrra, og verð ég að fara um þau nokkrum orðum fram yfir það, sem
áður var gert.
Höfundur reynir í köflunum á undan að rekja margt eitt atriði til út-
lendra miðaldafræða; — eins og komið hefur fram hér á undan, virðist
mér hann ganga í því lengra en skyldi. 1 þessum kafla rekur hann það