Skírnir - 01.01.1963, Blaðsíða 188

176
Einar Ól. Sveinsson
Skimir
endurfæðing, heldur ný tilorðning. Endurfæðingin er dularfull, hin nýja
tilorðning enn dularfyllri.
Skjöldungasaga fjallar um forna tíma. Þegar hún var skrifuð, voru
vissulega til rit um konunga fyrri alda erlendis. Var fyrirmynd höfund-
arins eða þá kveikjan í verki hans ef til vill Biblían? Eða frásagnir ein-
hverra griskra eða latneskra sagnaritara? Eða hók Geoffreys, Historia re-
gum Britanniæ? Eða einhver önnur miðaldakronika? Allt er þetta hugs-
anlegt. Hugsanlegt, að höfundur Skjöldungasögu eigi einhverju sliku riti
að þakka mætur sínar á fomum tímum. Eða á, ef til vill, að dirfast að
líta nær? Til að gera langa sögu skamma: Eddukvæði voru í hávegum
höfð á Norðurlöndum aftan úr fomeskju, þau vom enn ort i umhverfi
söguritarans, og hann studdist hiklaust við þau í verki sínu. Islenzkir
heimildarmenn Theodoricusar og Saxa virðast ekkert hafa litið smáum
augum á fræði sín og kvæði. Þarf þá að leita svo langt að fomaldar-
áhuganum i Skjöldungasögu? Hitt er annað mál, að þegar bókmenntir
fara yfir þröskuldinn frá nytsömum fræðum, sem doktorsefni minnist á,
yfir i önnur fræði, þá kynni það að hafa verið höfundi hvöt að eyða hinu
dýra bókfelli í þessi önnur fræði, ef hann þekkti rit Geoffreys eða ann-
að slíkt. En þekkti hann það, það er spumingin?
1 upphafi kaflans „Rtetur — stdfia — höfundur“ minnist doktorsefni
á rit Jacobs Burckhardts Die Kultur der Renaissance in Italien, sem mjög
hafi átt sinn þátt í að móta eða breiða út hugmyndirnar um hinar myrku
miðaldir í mótsetningu við hinn bjarta renaissance-tíma. Er mér leyfilegt
að skjóta hér inn í: Það á við um hvem þann, er semur doktorsritgerð,
að hann þarf í margar bækur að líta, og engin von er, að hann lesi
hverja þeirra frá upphafi til enda. Ef vera skyldi, að háttvirt doktorsefni
hefði ekki tímans vegna lesið bók Burckhardts alla, þá öfunda ég hann:
þar á hann eftir skemmtilegan lestur. Ekki aðeins vegna stórfellds, marg-
breytts og merkilegs efnis, ekki aðeins vegna óvenjulegrar framsetningar-
gáfu höfundarins, heldur einnig vegna djúprar hugsunar, viðs og glöggs
skilnings á menningarlífi, mannlífi og sálarlífi mennskra manna. Bókin
Die Kultur der Renaissance er nú aldargömul, kom út fyrst 1860, og þarf
ekki í grafgötur um það að ganga, að siðari tima fræðimenn hafi ekki
setið auðum höndum, þeir hafa bætt við, gagnrýnt margt, reynt að finna
leiðir til nýs skilnings á mörgu. Eigi að síður finnst mér sem væri bók-
in skrifuð í gær, nei, ekki í gær, en árinu áður en kjamorkusprengjan
fannst upp.
Burckhardt hefur frá svo mörgu að segja, að hann minnist lítið á tím-
ann fyrir daga Dantes. Þeir, sem halda, að bók hans sé einhver rómantísk
gljámynd, lesi fyrsta fjórðunginn, um stjómmál og stjórnendur á Italíu
á þessum tíma. Hjá þeirri frásögn er Sturlunga sólskinssaga.
Menntamenn um 1500 viðhöfðu um tima sinn, þær framfarir, sem
urðu í menntum og listum, orðið endurfæðing. tJr því þeir gerðu það
sjálfir og úr því það festist við tíma þeirra, hefðu menn átt að lofa þeim