Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Side 59

Gunnar Kristjánsson
Lútherska þjóðkirkjan
Um tvíþættan kirkjuskilning í lútherskri guðfræði
Fyrirlestur í málstofu Guðfræðideildar 31. jan. 19891
Inngangur
Þegar lútherskur kirkjuskilningur er til umfjöllunar er oft vitnað til
þessara orða Lúthers um kirkjuna: „Hvert sjö ára bam veit hvað kirkjan
er, nefnilega hinir heilögu trúuðu og sauðimir sem þekkja rödd hirðis
síns.”2 Margir guðfræðingar hafa öfundað þetta sjö ára bam sem siðbót-
armaðurinn þóttist geta bent á vegna þess að kirkjuskilningur Lúthers er
ekki sá hluti guðfræði hans sem hann gerði best skil.3
Lútherska þjóðkirkjan einkennist af sérstakri tvíþættingu sem gerir það
að verkum að hún er annars vegar opin og breið. En á hinn bóginn er hún
líka föst fyrir og eindregin, samfélag eldhuga. Frá þessu er íslenska
kirkjan engin undantekning. í þróun íslensku kirkjunnar hefur annar
þátturinn þó þroskast á kostnað hins eins og þessu erindi er meðal annars
ætlað að sýna fram á. Markmiðið er að skilgreina íslensku þjóðkirkjuna
og greina vanda hennar nú um stundir og reyna að benda á leiðir til bóta
sem gætu jafnframt verið vísir að kirkjustefnu komandi ára.
í 62. grein stjómarskrárinnar segir: „Hin evangelíska lútherska kirkja
skal vera þjóðkirkja á íslandi og skal ríkisvaldið að því leyti styðja hana
og vemda.” Hér er greinilega talað um kirkjuna sem þjóðkirkju. í raun
ætti að standa hér ríkiskirkja því að íslenska þjóðkirkjan er ríkiskirkja
sem fellur undir valdsvið kirkjumálaráðherra og er undir kirkjumála-
ráðuneytið sett. Úr ríkissjóði greiðast meðal annars laun presta og rekstur
biskupsstofu. Hér verður ekki farið nánar út í skilgreiningu á hugtakinu
ríkiskirkja. Ríkiskirkja og þjóðkirkja er hins vegar sitt hvað.
Þjóðkirkjuhugtakið er ekki eldra en svo að það var fyrst notað af þýska
guðfræðingnum Friedrich Schleiermacher 1822/23 og þá sett fram sem
baráttuhugtak en ekki sem lýsing á kirkjunni. Þegar þetta hugtak er sett
fram er kirkja og samfélag ekki lengur ein heild eins og á tímum Lúthers
heldur hefur iðnvæðing og önnur samfélagsþróun haft í för með sér
aðskilnað þama á milli. I guðfræði Schleiermachers er þjóðkirkju-
hugtakið því „guðfræðilegt áætlunarhugtak”.4 Það má því skilja sem
hugtak sem átti að nýtast í ákveðinni siðbót innan kirkjunnar á 19. öld. Nú
1 Fyrirlesturinn var endurskoðaður í mars 1992 og tók þá nokkrum lítils háttar
breytingum.
2. Dietrich Rössler, Grundríss der Praktischen Theologie, Berlin 1986, bls. 243.
3. Kirkjuhugtak Lúthers er fram á þennan dag umdeilt atriði í guðfræði hans, Rössler,
bls. 244.
4. Wolfgang Huber, Kirche, Beriin, Stuttgart 1979, bls 169.
57