Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Qupperneq 68

Gunnar Kristjánsson
í þjónustu og samlíðun. Þetta gerir hún með þrennum hætti: a) með
boðun, b) með líknarþjónustu og c) eftir pólitískmn leiðum.
í Barmenjátningunni eru áhrif Bonhoeffers einnig augljós, ekki síst í
hugtakinu „kirkja fyrir aðra” sem mikið hefur verið vitnað til síðar en
um það sagði hann: „Kirkjan er aðeins kirkja þegar hún er fyrir aðra.”30
Guðfræði Dietrichs Bonhoeffers hefur haft mikil áhrif á kirkjuskilning
mótmælenda á fyrri hluta aldarinnar og fram á okkar tíma. Þar gengur
hann að vísu út frá þjóðkirkjuhugmyndinni en mikið breyttri frá því sem
áður var. Hann gerir ráð fyrir því að þjóðkirkjan hafi gildi vegna þess að
þá eigi kirkjan tilkall til fjöldans en hins vegar leggur hann áherslu á litla
hópinn einnig.
í örstuttu máli væri hægt að draga áhrifamestu hugmyndir Bonhoeffers
um söfnuðinn saman þannig: Hann hugsar sér að setja megi upp líkan af
söfnuðinum í þrem hringjum. í innsta hring er kvöldmáltíðarhópurinn,
þeir sem eru af lífi og sál þátttakendur í starfi kirkjunnar. í öðrum hring
em mun fleiri, það er prédikunarhópurinn, þeir sem sækja messur gjama
en em ekki gripnir af boðskapnum á sama hátt og kvöldmáltíðarhópurinn.
Þriðji hringurinn er lang stærstur: skímarhópurinn, þeir sem tilheyra
kirkjunnar en fylgjast með henni í fjarlægð. Gildi þjóðkirkjufyrirkomu-
lagsins sér Bonhoeffer sérstaklega í því að innan þess bjóðast miklir
möguleikar. \
Reynsla Bonhoeffers og margra annarra á nasistatímanum var sú að
pólitískt hlutleysi kirkjunnar væri ekki til. Þetta kemur einnig fram í
orðum Bonhoeffers frá árinu 1940: „Kirkjan þagði þegar hún átti að
hrópa vegna þess að blóð hinna saklausu hrópaði til himins... Hún hefur
horft á það hvemig ofbeldi og óréttur hefur viðgengist í skjóli hennar...
Kirkjan játar að hún hafi séð grimmilegu valdi beitt sem hefur haft í för
með sér andlega og líkamlega þjáningu, kúgun, hatur, morð en ekki
fundið leið til þess að hraða sér til hjálpar. Hún er sek vegna hinn minnstu
bræðra Jesú (þ.e. Gyðinga). Kirkjan játar að hafa horft þegjandi á
hvemig hinir fátæku vom rændir og arðrændir en hvemig hinir sterku
lifðu í velsæld og spillingu. Kirkjan játar að hún sé sek vegna þeirra
óteljandi sem hafa látið líf sitt... Hún hefur ekki kallað rógberan til saka
og hefur þannig látið hinn niðurlægða sæta örlögum sínum”.31
í beinum tengslum við þessa reynslu hverfur hin hefðbundna þjóð-
kirkjuhugmynd í skuggann og vitundin um það að kirkjan sé til vegna
annarra nær yfirhöndinni. Þessi kirkjustefna varð ekki aðeins ofaná í
Þýskalandi eftir stríðið heldur birtist hún einnig í sterkustu straumum
alþjóðlegra kirkjusamtaka síðan. Hún birtist í því að kirkjan, hverju naíhi
sem hún nefnist sem kirkjudeild, hefur tekið virkari og ábyrgari þátt í
hinni pólitísku umræðu síðan. Má minna þar á mannréttindahreyfingar og
friðarhreyfingar.
30 Huber bls. 126-7.
31 Dietrich Bonhoeffer, Ethik, 6. uppl. Munchen bls. 120, skv. Huber, bls. 175.
66