Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Qupperneq 69

Lútherska þjóðldikjan
Stefnumótandi fyrir margar kirkjudeildir var samþykkt Alkirkju-
ráðsins 1961 um kirkjuna þar sem hún er skilgreind sem „boðandi
kirkja”, þar sem hlutverk hennar sé ekki einfaldlega að vera heldur einnig
a(Sfara, hún á ekki aðeins að kalla til sín heldur miklu heldur að fara með
boðskapinn (í verki og orði) út til mannanna. Af þessu leiddi afar
kraftmikinn kirkjuskilning sem hafði í för með sér áberandi mikla virkni
kirknanna á ýmsum sviðum þjóðlífsins.32
Samandregið
Á síðari hluta þessarar aldar hefur menningarguðfræði Tillichs og hin
pólitíska guðfræði Bonhoeffers haft afgerandi áhrif innan lútherskra
kirkna og annarra mótmælendakirkna. í báðum tilvikum er
meginhugsunin sú að kirkjan hafi ábyrgu mótunarhlutverki að gegna í
sínu samfélagi. Henni ber að móta mótendur samfélagsins, hún ber þunga
siðferðislega og þar með pólitíska ábyrgð, henni ber að standa vörð um
rétt og velferð hinna smæstu. Kirkjan getur aldrei firrt sig ábyrð, hún
getur aldrei verið hlutlaus. Hið sama gildir um sérhvem kristinn
einstakling.
C. Um íslensku þjóðkirkjuna33
Þjóðkirkjan á sér bæði sterkar og veikar hliðar. Á okkar landi hlýtur hún
að teljast óvenjulega sterk í sessi þegar litið er á rannsóknir þar að
lútandi, ekki hvað síst þegar á það er horft hversu almenn þátttaka er í
helgiathöíhum. Það á reyndar ekki við um sunnudagsguðsþjónustuna. Það
er hins vegar merki um sofandahátt að gagnrýnin umræða skuli ekki vera
meiri „innan” kirkjunnar, t.d. meðal presta, um þessi aukaverk sem þeir
vinna (skímir, giftingar, útfarir, fermingar). Erlendis, þar sem aðstæður
em svipaðar, hafa menn miklar áhyggjur af hrynjandi sóknaskipan, af
skímum fyrir foreldra sem sinna í engu trúarlegu uppeldi bama sinna (í
Þýskalandi er t.d. talað um „skírða heiðingja”, böm sem em skírð en
32 Huber, bls. 176: Um hin póliu'sku viðhorf Bonhoeffers. Hann skilgreinir samskipti
kirkju og ríkisvalds á þennan hátt:
- Kirkjunni ber að spyija ríkisvaldið hvort aðgerðir þess og athafnir séu ábyrgar sem
stjómvaldsaðgerðir. Með því gerir hún ríkisvaldið ekki ómyndugt eða óábyrgt heldur
kallar það til þess að meta verk sín í ljósi þess sem er óumdeilanlegt hlutverk þess: að
sjá um að réttíæti og fríður haldist í samfélaginu.
- Kirkjunni ber í öðru lagi að fara til hjálpar fómarlömbum ríkisins jafnvel þótt þau
tilheyri ekki kirkjunni. Líknarþjónusta er sem sagt hluti af pólitískri ábyrgð
kirkjunnar.
- í þriðja lagi ber kirkjunni að grípa til beinna pólitískra aðgerða þegar ríkisvaldið
bregst hlutverki sfnu að varðveita réttíæti og fríð í samfélaginu. Þá ber henni ekki
lengur aðeins að bjarga fómarlömbunum undan hjólinu heldur stöðva hjólið sjálft.
33 Hér skal bent á fleiri ritgerðir höfundar um íslensku þjóðkirkjuna: Gunnar
Kristjánsson: "Sjálfsmynd íslensku þjóðkirkjunnar", Kirkjuritið 3-4/1989, bls. 5-15;
"Safnaðaruppbygging. Framsöguerindi á Prestastefnu 1989", Kirkjuritið 3-4/1989,
bls. 49-62; "Um karismatisku hreyfinguna". Kirkjuritið 1/1991; "Prestar á
vogarskálum. Um endurminningar presta", Andvari 1989; "Guðsmenn og grámosi".
Um presta í íslenskum bókmenntum, Andvari 1987.
67