Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 87

Formgerðargreining í málvísindum og bókmennrnm sem forsenda ritskýringar
Frakklandi, A. J. Greimas, en nýjatestamentisfræðingar hafa m. a. beitt
formgerðargreiningu hans á dæmisöguna um týnda soninn.5
A. J. Greimas þykir ekki í öllu tilliti auðskilinn, þar sem hann reynir
að þróa nýtt hugtakakerfi í tengslum við brautryðjandastarf sitt í
greiningu formgerðar merkingarinnar. Hann leitar víða fanga í þróun
greiningakerfis síns. Forsendur hans er m. a. að finna í sögu þróunar
formgerðastefnunnar. Það er því nauðsynlegt til skilnings, að stikla á
nokkrum áföngum í þeirri sögu.6
Margt það, sem hér verður rakið, er ennfremur mikilvæg forsenda
bæði nýrýninnar (e. New Criticism)7 fyrr á öldinni og viðtökurýninnar í
nútímanum (e. Reception Criticism), sem tekur tillit til boðskipta-
kringumstæðnanna, túlkunar viðtakandans/lesandans, svo og af-
gerðarstefnunnar (e. Deconstruction),8 sem felur í sér vissa efasemdir um
forsendur formgerðargreiningarinnar frönsku. Vitneskja um þróunarsögu
formgerðarstefnunnar er líka nauðsynleg til skilning á beitingu mál-
vísindalegra aðferða við lestur texta. Höfundur þessarar greinar hefur
beitt bæði bókmenntafræðilegri (e. Literary Criticism)9 og
5 Einn þeirra er fræðimaðurinn Bemard B. Scott, við St. Meinrad School of Theology.
Grein hans The Prodigal Son: A Structuralist Interpretation, birtist í tímaritinu
Semeia, an Experimental Journal for Biblical Criticism, Nr 9/1977, bls 45-73. Scott
byggir greiningu sína á túlkun og útfærslu eftir Daniel Patte við Vanderbilt University
á Greimas í grein undir nafninu An Analysis of Narrative Structure and the Good
Samaritan, Semeia 2 /1974, bls 1-26. Sjá ennfremur Tuckett, Christopher, Reading
the New Testament. Methods of Interpretation. Philadelphia: Fortress Press 1987.
Bls. 151-166 (The New Testament and structuralism). Tuckett greinir frá
formgerðargreiningu Mk. 3. 1-6 og hliðstæðum á bls. 163-165.
6 Sumt af því, sem hér fer á eftir, var kynnt í erindi, sem bar yfirskriftina:
,,Formgerðarstefnan í bókmenntum og Dæmisagan um týnda soninn,“ og flutt var f
Skólabæ á vegum Guðfræðistofnunar Háskóla íslands haustið 1989, en höfundur
vinnur m. a. að samanburði á aðferðum formgerðarstefnunnar f ritskýringu við
aðarar aðferðir. Við framsetningu þessa efnis hér hefur verið höfð hliðstjón af riti
eftir Hallback, Gert, Strukturalisme og exegese. Modelanalyser af Markus 5,21-43.
Kpbenhavn: G. E. C. Gad. 1983. í þeim fáu tilfellum, þar sem höfundur hefur ekki
haft aðgang að frumritum, hefur hann nær eingöngu stuðzt við rit Hallbacks.
Aðgengileg yfirlitsverk um bókmenntarýni þessarar aldar auk þess, sem getið var í
aths. 4 hér að ofan eru t. d. Selden, R., A Reader's Guide to contemporary Literary
Theory. New York o. fl.: Harvester Wheatsheaf 1989. Newton, K. M. (Útg.),
Twentieth - Century Literary Theory. Houndmill - London: Macmillan Education
LTD 1988. Eagelton, T., Literary Theory. An Introduction. Oxford: Basil Blackwell
1985. Ducrot, O/Todorov, O, Dictionnaire encyclopétique des sciences du langage.
Paris: Editions du Seuil 1972. Um merkingareiningafræðina (e. Semiotics) sjá
Greimas, A. J./Courtés, J., Semiotik. Sprogteoretisk ordbog. Dansk redaktion: Per
Aage Brandt og Ole Davidsen. Arhus: Aarhus Universitetsforlag 1988.
7 Sjá Ransom, John Crowe, The New Criticism. Westport: Greenwood Press 1979.
8 Sjá Culler, Jonathan, On Deconstruction. Theory and Criticism after Structuralism,
Ithaca New, York: Comell University Press 1982. Enska orðið deconstruction er af
sumum þýtt með orðinu „leysirýni" eða „afbygging". Hið síðara notar Garðar
Baldvinsson í formála að Spor í bókmenntafrœði 20._ aldar. Frá Shklovskíj til
Foucault. Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla íslands 1991. Bls. 17, aths.
6. Orðin „afgerð“ og „afgerðarstefna,“ sbr formgerð, hefur höfundurr þessarar
ritgerðar frá Davíð Erlingssyni.
9 Sjá Chatman, S., Story and Discourse. Narrative Structure in Fiction and Film.
Ithaca and London: Comell University Press 1980. Sjá enn fremur Gabel, J.
85