Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 129

Áfangar á þroskaferli trúarinnar
og hæfni þroskast stig af stigi hjá bömum og unglingum, og tekur Fowler
mið af þessu í einum þætti kenninga sinna.
Það sem Fowler telur sig einkum hafa sótt sér og sínum samstarfs-
mönnum að gagni í smiðju formgerðarsinna er eftirfarandi:14
/ fyrsta lagi víðtæk þekkingarfræðileg áhersla þeirra. Þekkingarfræðin
fæst við að rannsaka hvemig maðurinn öðlast þekkingu og raunar hvað
þekking sé.15Þessi áhersla þjónar vel til aukins skilnings á trú sem
ákveðnum hætti þekkingar og túlkunar. Trúarsamfélög em samfélög um
sameiginlega túlkun.
/ öðru lagi má nefna áherslu þá sem lögð er á formgerð hugsunarinnar,
óháð innihaldi. Þessi nálgun hefur auðveldað samanburð á ólíkum
skeiðum trúarinnar meðal fólks í sama trúarsamfélagi eða innan sömu
trúarhefðar.
/ þriðja lagi má nefna hina ským aðgreiningu í ákveðin stig eða skeið
ásamt lýsingum á röklegu hugsanaferli hvers stigs fyrir sig. Enda þótt
þroskaskeið trúarinnar feli í sér fleiri þætti en hinn vitsmunalega eða
röklega einan telur Fowler sig hafa sýnt fram á að þroskaskeið trúarinnar
fylgja í stórum dráttum sama ferli.
I fjórða lagi telur Fowler það viðhorf formgerðarsinna einkar mikilvægt
að rannsaka þroskaferlið sem gagnvirkt ferli. Einstaklingurinn er ekki
aðgerðarlaus þolandi ytri áhrifa heldur virkur í því að vinna úr síbreyti-
legu áreiti umhverfisins. Þroski á sér stað, þegar einstaklingurinn verður
að finna þekkingu sinni nýtt form til að mæta breyttum ytri aðstæðum
(leita jafnvægis eftir að röskun hefur átt sér stað). Á sama hátt getur
trúarlegur þroski átt sér stað í glímu við tilvistarkreppur, eða þegar fyrri
viðhorfum er ógnað.
I fimmta lagi álítur Fowler mikilvægt að þeir Piaget og Kohlberg hafa
verið óhræddir við að leggja ákveðið gildismat á þroskaskeiðin þannig
að rökleg eða siðferðileg hugsun á hærri stigum er gildari en sú sem á
undan fór. Þetta karm að þykja viðkvæmt mál, enda tíðkast nú mjög að
menn aðhyllist afstæðishyggju og allt þyki jafngott. Fowler bendir því á
að með þetta gildismat þurfi að fara af enn meiri gætni þegar um
trúarlegan þroska er að ræða.
Enda þótt Fowler hafi gert sér gott af fjölmörgu er hann fann í smiðju þeirra
formgerðarsinna taldi hann sum viðhorf þeirra setja rannsóknum sínum
óæskilegar skorður. Má þar fyrst og fremst nefna einhliða áherslu á hið
vitsmunalega og röklega. Telur hann reyndar að þetta sé of þröng sýn þótt
vols. 1&2. Varðandi lýsingu á þessum þætti og notkun hugtaka (einkum í töflu á
bls. 159 ) hef ég m.a. leyft mér að styðjast við töflu sem birtist með grein dr.
Sigrúnar Aðalbjamardóttur í Nýjum menntamálum nr. 1/1989: Hlustað eftir röddum
nemenda.
14 James W. Fowler: Stages ofFaith, bls. 98-105.
15 Gagnvirkni- eða samvirknisinnar gera sögn hærra undir höfði en nafnorði, þ.e.
athöfninni sjálfri, virkninni, sem fæðir af sér tiltekna afurð. Því telja þeir ferli
þekkingarsmíðinnar vega þyngra en greining hennar. Þekkingareðlið er
þekkingaröflunin.
127