Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 148

Sigurður Pálsson
leika í samskiptum við aðra. Unglingamir hafa einlæga trú og meta gildi
mikils og leitast við að haga lífi sínu í samræmi við þau og verja af ákafa
sannfæringu sína. En þessi sannfæring og þessar skoðanir eiga sér rætur í
áhrifavöldum, annað hvort mikilsmetnum einstaklingum eða félög-
um/hópum. Fowler skilgreinir þetta sem órætt kerfi þar sem skilyrðin fyrir
ákveðinni trú em ekki meðvituð. Þannig má finna andstæður í viðhorfum
einstaklingsins. Það er jafnvel hægt að finna viðleitni hjá unglingnum til að
sætta sig við hið óljósa að vissu marki. Fowler talar um eins konar rökkur
umhverfis gmndvallarskoðanir.
G. Notkun tákna
Tákn em ekki lengur bókstafleg eins og á 2. skeiði. Einstaklingar á 3. skeiði
skilja líkingar og em tilbúnir til að láta ákveðið tákn hafa fleiri en eina vídd
eða merkingu. Þetta er eðlilegt þegar þess er gætt að viðhorf einstaklingsins
er ekki lengur sjálflægt og rökhugsunin ekki lengur hlutbundin. Til dæmis
er guðshugmyndin ekki lengur manngerð heldur byggð upp af ákveðnum
persónulegum eigindum á borð við „vinur“, „leiðtogi", „huggari“, „leið-
beinandi“ og „sál“. Tákn hafa á þessu skeiði mikla þýðingu og táknið og
það sem það stendur fyrir em óaðskiljanleg. Þess vegna er afhelgun tákna
einstaklingum á þessu stigi ógnun.32
Fjórða skeið: Sjálfstœð og meðvituð trú.
Þess er að vænta að í fyrsta lagi sjáist djarfa fyrir þessu skeiði á fyrstu
manndómsámm. Tvær veigamiklar breytingar verða að eiga sér stað
samtímis eða hver á eftir annarri. í fyrsta lagi verður einstaklingurinn að
taka til gagnrýninnar endurskoðunar lokað kerfi trúar, gildismats og
skuldbindinga sem einkennir þá sem em á þriðja skeiði. Þetta leiðir oft af
sér sársaukafullt uppgjör við það sem áður hefur verið haft fyrir satt
gagnrýnislaust, hvað varðar trú og lífsskoðun. I öðm lagi verður einstak-
lingurinn að glíma við sitt eigið sjálf, sem á fyrra stigi var skilgreint og
skilið út frá hlutverkum og tengslum, og koma sér upp nýrri sjálfsmynd,
óháðri fyrri áhrifavöldum. Þetta felur í sér að einstaklingurinn verður að
taka sjálfstæða og óháða ábyrgð á sjálfum sér í stað þess að láta ytri
aðstæður og utanaðkomandi aðila ráða gildismati og markmiðum.
Það sem einkennir fjórða skeiðið er rík tilhneiging til að koma kerfis-
bundnu samræmi á skoðanir og lífsviðhorf.
Kveikjan að þessari breytingu og það sem knýr á um hana er sú ábyrgð á
náunganum sem vaknar á þriðja skeiði. Þegar einstaklingurinn tekur að
nálgast fjórða skeiðið á þroskaferli sínum stendur hann frammi fyrir margs
32 Sbr. það sem áður sagði um breytingu messunnar í rómversku kirkjunni. Fowler
bendir einnig á, og það kann að hjálpa til aukins skilnings á samtímanum, að þegar
tákn hafa verið afhelguð eða þegar einstaklingar hafa vanist af að taka þátt í
helgum, táknrænum athöfnum, verður hið heilaga merkingarlaust og innantómt
fyrir einstaklingum á þessu skeiði. Þegar þessi afhelgun er orðin almenn í tilteknu
samfélagi, eins og almennt er hér og víða í hinum vestræna heimi, leiðir þetta tóm
af sér vaxandi kvíða og taugaveiklun en jafnframt vaxandi áhuga á hvers konar
kukli og dulrænum fyrirbærum. James W. Fowler: Stages of Faith, bls. 163-164.
146