Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Page 193

Eru Guð og „Óvinurinn” sama persónan?
Frelsi Yahweh
Látinn vinur minn, Walter Zimmerli, gerir mikið úr því sem hann nefnir
frelsi Yahweh, í bók sinni Grundriss der alttestamentlichen Theologie,
1972, sem ég notaði sem kennslubók fyrr á árum, í enskri þýðingu að
vísu. Yahweh er í Gamla testamentinu verund eða raunveruleiki sem er
ekki bundinn af röklegum reglum né lögum. Segja mætti því að hann væri
ofar öllu siðgæðislegu, væri sjálfum sér lög. Þetta kemur víða fram, t.d. í
hinum kunna stað í Ex 33:19: „Eg vil líkna þeim sem ég vil líkna og
miskunna þeim sem ég vil miskunna.“ Undirskilið er að Yahweh neitar
þeim um miskunn sem hann vill neita um miskunn. Þessi vitund er vita-
skuld að baki allrar síðari Sínaíperíkópunnar í Ex 32-34.
En ef þetta væri þá lausnin á vandamálinu, sem mér finnst á þessu stigi
rannsóknarinnar að sé svo, hvemig eigum við þá að skilja hin grimmilegu
örlög sem guðsviljinn dæmir Sál til? Lítum nánar á það atriði.
Hiö demoníska
Allar alhæfingar um hugarheim Gamla testamentisins og hinna fomu
Hebrea em varasamar, eins og sú alhæfing að lífsviðhorf þeirra hafi verið
gmndvallað á andstæðunni milli þess sem heilagt er og hins sem er van-
heilagt. Samt sem áður verður ekki hjá því komist í samhengi sem þessu
að bera fram vissar alhæfingar, þótt fyrirvara þurfi að gera á báðar
hendur.
Á því er enginn vafi, það er skjallega staðfest, að í Gyðingdómi og í
Nýja testamentinu rekumst við á tvíhyggju milli hins góða og illa. í
Gamla testamentinu er hins vegar ekki fyrir hendi metafýsísk tvíhyggja.
Menn ætla því að þessar hugmyndir séu komnar inn í Gyðingdóminn
fyrir persnesk áhrif, og þaðan inn í þann Gyðingdóm sem Nýja
testamentið er sprottið af. [Hvort metafýsískur dúalismi eða tvíhyggja er
fyrir hendi í N.t. eða hvort hann er aðeins það sem ég nefni dramatíska
tvíhyggju, um það skal ég ekki fullyrða og sú spuming kemur ekki við
þessu verkefni mínu.]
En sagt hefur verið að áhrif frá öðrum menningarsvæðum komi aldrei
til greina nema fyrir hendi séu þættir í þeirri menningu sem fyrir
áhrifunum verður sem geri mögulega þá yfirfærslu hugmynda sem sú
menning veldur sem áhrifin stafa frá. Það þýðir að persnesk tvíhyggja
hefði aldrei komist inn í Gyðingdóminn og þaðan inn í N.t. ef ekki hefði
verið fyrir hendi einhvers konar tvíhyggja í Gamla testamentinu. Og hún
er vissulega fyrir hendi á hinu siðlega plani, þ.e. andstæðan milli ills og
góðs, ljóssins og myrkursins o.s.frv. í táknmáli t.d. Saltarans.
En annars konar tvíhyggja er einnig fyrir hendi þótt hún eigi ekkert
skylt við metafýsíska tvíhyggju. Hana nefni ég dramatíska tvíhyggju sem
dregur upp leikræna mynd af bardaga tveggja andstæðra, guðlegra afla,
eins og t.d. Plágumar í Egyptalandi. Hún er fólgin í því að gert er ráð
fyrir bæði hamingju og óhamingju, sælu og vansælu, láni og óláni, og að
Yahweh valdi hvom tveggja. Þessir textar valda okkur ætíð erfiðleikum í
hermeneutískri túlkun, þ.e. þeirri túlkun sem spyr hvað hlutimir merki í
191