Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1992, Síða 205

Menn á mærum
kirkjunnar á jörðinni sem er svo aftur farvegur náðarinnar til mannanna.
Loks er Kristur ekki aðeins kraftur lífsins heldur líka ímynd mannsins:
imitatio Christi, markmið hins kristna manns er að líkjast Kristi.
Sigurður Ámi segir upphafsbæn Postillunnar lýsa vel guðfræði
Vídalíns: „Þú stóri konungur allrar veraldarinnar, sem býr í því ljósi, er
enginn fær til komist. Vér syndugir ormar skríðum á þessari blessaðri
stundu upp úr vom dufti fram á skör þinna fóta til að friðmælast við þína
guðdómlega hátign, er vér með saurugum verkum og illgjörðum vomm
svo þrálega móðgað höfum allt í frá bamæsku vorri. En æ oss, drottinn.
Vér emm svo vanmegna undir byrði syndanna, að þegar vér gimumst að
lyfta oss upp í hæðimar þá draga vom eigin saurindi oss niður aftur...”
Syndin er sem sagt ævinlega það sem greinir manninn frá vemleika Guðs.
Hátign Guðs afmarkar vemleika mannsins. Það er ævinlega „annað hvort
eða” afstaða sem ræður. Annað hvort hlýðir maðurinn satan eða Guði,
annað hvort dýrkar hann Guð eða sköpunina.
Mannfrœði Postillunnar. Brennipunktur mannfræðinnar er samfélag
manna. Ávextir trúarinnar verða að vera sýnilegir. Kristinn maður, sem
er fylltur andanum, á að þjóna öðmm, hann er maður fyrir aðra. Um
þetta snýst prédikun Vídalíns að vemlegu leyti. Maðurinn allur verður að
vera heill, trú og verk haldast í hendur, lútherskur trúarskilningur (totus
homo).
En maðurinn er í sífelldri hættu að gleyma Guði og láta freistast. Reiði
Guðs vofir yfir; meginsynd mannsins er ofmetnaður (hybris). í þessu
samhengi verður prédikun Vídalíns iðulega býsna kaldhæðin og hörð þar
sem hann dregur upp fánýti þess sem menn sækjast iðulega eftir. Syndin
sem ofmetnaður felst í því að maðurinn reynir að finna sér stað ofar í
verðgildisskalanum en honum ber.
Myndir mannlífsins mótast af því sem takmarkar svigrúm mannsins að
lífi mannsins og tilvist hans allri eru takmörk sett. Endanleikinn er
skarpasta einkennið á tilvist mannsins.
Myndir eins og þessar em ríkjandi þegar Vídalín talar um manninn:
duft, leir jarðar, mold, aska . . . áhersla á hreyfanlegar myndir. Kyrr-
myndir em ekki notaðar í postillunni. Ríkjandi em kraftmiklar myndir.
Maðurinn er líka ormur (vísar til höggormsins), gufa, vatnsbóla, leirker,
reykur, blóm, strá og fræ ofl.
Maðurinn er ístöðulaus, vindur velgengni og heppni getur feykt honum
langt af leið svo að hann getur öðlast falskt öryggi. Syndin, kerfið sem
maðurinn er flæktur í, neyðir hann niður á við, til jarðarinnar, í stað þess
að líta upp og tilbiðja Guð lítur hann niður og skríður á jörðinni.
Vegna forgengileika síns og takmarkana þarf maðurinn eitthvað sem
varir og er óforgengilegt: guðlegan gmndvöll og handleiðslu.
Höfundur segir: „Mannskilningur Vídalíns er innblásinn af mannfræði
Lúthers: totus homo. Maðurinn er annað hvort frjáls eða þræll, annað
hvort réttlátur frammi fyrir Guði (coram deo) eða bundinn við illa
tilbeiðslu á sköpuninni” (bls. 159).
203