Jón á Bægisá - 01.12.2010, Blaðsíða 23

Um hinar mismunandi þýðingaraðferðir
tala sem væri tungu vorri það sem Tacitus var tungu sinni; og sæll sá sem
hugsar sér þetta svo líflega að hann geti í raun látið Tacitus taka til máls!
En hvort þetta gjörðist ef hann léti hann segja það sama og hinn rómverski
Tacitus sagði á latínu, það er önnur spurning sem er ekki allsendis auðvelt
að játa. Því eitt er að skilja réttilega áhrif þau sem höfundur hefir haft á
tungumál sitt - og koma þeim frá sér — en eitthvað allt annað er að geta sér
til um hvernig hugsanir hans hefði þróazt, og í hvaða orðalagi þær hefði
birtzt, ef hann hefði frá upphafi verið vanur því að hugsa og tjá sig á öðru
máli!
Sé einhver sannfærður um að hugsun og tjáning í innra eðli sínu séu
fyllilega hið sama (en öll færni í að skilja orðræðu, og þar með öll þýðing,
er háð þessari sannfæringu), hvort getur hann þá skilið manneskju að frá
móðurmáli hennar og haldið því fram að manneskja, eða þá ekki nema
hugsanaröð manneskju, geti verið ein og sú sama í tveimur málum? Og ef
þessi hugsanaröð er á einhvern hátt frábrugðin í málunum tveimur, getur
hann þá þótzt hafa greint hana sundur í innstu frumeindir hennar og hafa
fjarlægt þann hluta sem er tungumálsins og síðan með nýjum svipuðum
efnafræðilegum hætti látið þetta hið innsta sameinast eðli og krafti ann-
arrar tungu? Fyrst þyrfti þá augljóslega — til þess að leysa þetta verkefni - að
greina öll þau áhrif í ritverkum tiltekins manns, sem hafa á einhvern hátt
samband við það sem hann allt frá bernsku hefir talað eður heyrt á móður-
máli sínu, frá hinu hlutlæga viðfangsefni, og síðan bæta við það viðfangs-
efni öllum þeim áhrifum sem hann hefði orðið fyrir frá hinu nýja máli, allt
frá fæðingu eða fyrstu kynnum sínum af því máli þangað til að hann hefði
orðið fær um að hugsa og skrifa beint á því. En það er álíka hugsanlegt að
þetta verði hægt og að kleift verði að sameina efnafræðilega mismunandi líf-
ræn efni. Já, segja má með sönnu, að þetta markmið að þýða þannig eins og
hefði höfundurinn upphaflega skrifað á þýðingarmálinu, sé ekki einungis
utan seilingar heldur sé það einnig í sjálfu sér marklaust og einskis virði. Því
hver og einn sem tekur gildan hinn skapandi kraft tungunnar og óaðskiljan-
leika hennar frá sérkennum þjóðarinnar, hann verður líka að viðurkenna
að sérhver hinn ágætasti andi hefir mótað alla sína vizku að heita má (og
færnina að tjá hana) með tungunni og í gegnum hana, og að enginn getur
klæðzt og afklæðzt henni á vélrænan hátt, eða hugsað á öðru tungumáli
að vild eins og þegar skipt er um sameyki; frumverk verða upphaflega til á
móðurmálinu einu, og sú spurning hvernig einhver hefði samið eitthvað á
öðru máli er allsendis ótæk.
Gegn þessu má benda á tvenns konar fyrirbæri sem eru síður en svo
óalgeng. Fyrst er það að rnenn hafa vissulega lært, og að því er virðist eigi
einungis í fáeinum tilfellum, að skrifa það vel á öðrum tungumálum að
þeir semji á því jafnvel heimspeki eða ljóð. Hví má þá eigi, til þess að ná
a> Ég kann að þýða; það kunnið þið ekki.
21