Skírnir - 01.04.2013, Qupperneq 20

18
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
manna" takist á við málin. Fyrir vikið sinntu ráðherrar ekki upp-
lýsingaskyldu sinni gagnvart þinginu sem varð atkvæðalítil og
frumkvæðislaus afgreiðslustofnun (Vinnuhópur 2010: 179). Þegar
tekist er á um mál í þinginu er það auk þess siður að niðurstöður
ráðist af aflsmun fremur en röksemdum sem byggjast á traustum
upplýsingum.
Þessi einkenni á íslenskum stjórnmálum veiktu viðnámsþrótt
stjórnkerfisins þegar vernda þurfti almannahagsmuni í aðdraganda
bankahrunsins. Þegar gagnrýni kom fram á bankana brugðust æðstu
stjórnmálamenn ekki við með því að afla sér traustari upplýsinga um
stöðu mála heldur tóku þátt í herferðum erlendis í viðleitni til að
styrkja ímynd þeirra (Vinnuhópur 2010:163). Jafnt ráðherrar, þing-
menn og forsvarsmenn eftirlitsstofnana komu bönkunum til varnar
enda annað vart Islendingi sæmandi: „... maður fer í ákveðna vörn,“
sagði formaður stjórnar Seðlabankans, „fyrir landið og fyrir bank-
ana sína og jafnvel fyrir fyrirtæki sem að sum ættu eigendur sem
maður hafði beinlínis skömm á“ (Vinnuhópur 2010: 127). I þessum
varnarleik kom skýrt fram að ríkið stæði að baki bönkunum.
Vinnuhópurinn vakti sérstaka athygli á því hve margir stjórn-
málamenn og stjórnmálasamtök höfðu þegið styrki frá fjármála-
stofnunum. Þessar styrkveitingar náðu hámarki árið 2006 rétt áður
en ný lög tóku gildi, en þau skylduðu flokkana til að upplýsa um
styrki fyrirtækja og settu þak á upphæðir frá hverjum lögaðila.
Hugmyndir um slíka lagasetningu mættu lengi andstöðu í þinginu,
þótt markmið laganna væri „að auka traust á stjórnmálastarfsemi
og efla lýðræðið" (Lög umfjármál stjórnmálasamtaka og frambjóð-
enda og um upplýsingaskyldu þeirra nr 162/2006: 1. gr). Sem dæmi
um áhugaleysi þingsins á því að efla lýðræðið nefnir vinnuhópurinn
líka að tillaga um rannsókn á þróun valds og lýðræðis á Islandi
sofnaði í nefnd og komst aldrei til framkvæmda, en sambærileg
greining á stöðu lýðræðis hafði farið fram á Norðurlöndum (And-
ersen, Goul, Christiansen, Jorgensen, Togeby og Vallgárda 2003).
Tillagan virðist hafa verið tímabær:
Við rannsóknina verði jafnframt lagt mat á hvort og að hve miklu leyti völd
hafa færst frá kjörnum fulltrúum til einkaaðila, m.a. með breytingu á efna-
hagslegu valdi í krafti tilfærslu eigna og fjármagns og hvort ákvarðanir og