Skírnir - 01.04.2013, Síða 23

SKÍRNIR
VALDIÐ FÆRT TIL FÓLKSINS?
21
Síðasta atriðið varðandi fjölmiðla sem vert er að nefna í þessu
samhengi er sú niðurstaða fjölmiðlagreiningarinnar „að umfjöllun
um fjármálafyrirtækin megi að verulegu leyti rekja til efnis frá fyrir-
tækjunum sjálfum. I fjórum af hverjum fimm fréttum fjölmiðla um
fjármálafyrirtækin var það mat greinenda að sjálfstæð efnisöflun og
greinandi umfjöllun hefði verið lítil eða engin" (Vinnuhópur 2010:
209). Þetta er alvarleg athugasemd, en jafnframt er umhugsunarvert
hversu vel slík vinnubrögð virðast falla að hugmyndum margra
fréttamanna um hlutverk fjölmiðla. Sumir fjölmiðlamenn brugðust
þannig við umfjöllun vinnuhópsins að fráleitt væri að fjölmiðlar
ættu að ástunda gagnrýna greiningu á samfélaginu heldur ættu þeir
að endurspegla samfélagið eins og best þeir geta (Ólafur Sigurðsson
2010).8 Geri þeir það ekki vinni þeir eftir fyrirfram gefnum skoðun-
um. Samkvæmt þessum fjölmiðlamönnum er það misskilningur á
hlutverki fjölmiðla að þeir veiti „aðhald þeim öflum sem vinna gegn
almannahag" eins og komist er að orði í skýrslu vinnuhópsins
(Vinnuhópur 2010: 210).
Það er vafasöm lýsing á hlutverki fjölmiðla að halda því fram að
þeir eigi einungis að endurspegla samfélagið. Réttnefnd fagmennska
í fjölmiðlum felur í sér gagnrýna greiningu á samfélagsveruleikanum
í því skyni að færa almenningi sem haldbærastar upplýsingar um
málefnin hverju sinni. Aðhald gegn öflum sem vinna gegn almanna-
hag birtist í því að afhjúpa áróðurskenndan málflutning, leiðrétta
ranghugmyndir og veita viðnám gegn spuna. I því er þjónusta við al-
mannahagsmuni fólgin og skapar skilyrði þess að borgararnir geti
axlað lýðræðislega ábyrgð sína. Islendingar bjuggu ekki við slík skil-
yrði í aðdraganda bankahrunsins. Öðru nær; við flutum sofandi að
feigðarósi, sannfærð um að allt stefndi í rétta átt enda almenn trú á
„íslenska efnahagsundrið". Móttökuskilyrði fyrir gagnrýna um-
fjöllun voru því ekki góð:
8 Gunnar Smári Egilsson sagði í viðtali í Nýju lífi (Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
2008: 46): „Fjölmiðlar eiga að endurspegla þjóðina og þeir gerðu það fullkomlega
í bólunni." Hjálmar Jónsson sagði í viðtali við vefmiðilinn Krítík: „Það var og er
eftirspurn eftir fréttum og að fjölmiðlar endurspegli samfélagið og þróun þess eins
og best þeir geta“ (Magnús Björn Ólafsson 2010).