Skírnir - 01.04.2013, Side 24

22
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
Þegar fólk hefur markmið, í þessu tilviki markmiðið að trúa því að íslenskt
efnahagslíf standi vel, þá eru upplýsingar meðteknar og úr þeim unnið í
takt við markmiðið. Einnig eru upplýsingar sem ganga gegn markmiðinu
endurtúlkaðar, hunsaðar eða dæmdar ógildar. (Hulda Þórisdóttir 2010:277)
Með orðum hagfræðingsins Amartyas Sen kusu Islendingar að lifa
í þessari trú „sem stríðalin, velklædd neysluþý sem vilja láta skemmta
sér án afláts" (Sen 2000: 288), enda tóku langflestir undir velgengnis-
sönginn, með forseta lýðveldisins í broddi fylkingar.
2. Þróun íslensks lýðræðis í kjölfar hrunsins
Þeir veikleikar íslensks samfélags sem lýst hefur verið hér að ofan
eiga sér að einhverju leyti rætur í þröngri sýn á lýðræðislega stjórn-
arhætti sem samræmast vel því sem kallast frjálslyndislíkanið (þ. das
liberale Model) í lýðræðisgreiningu Habermas.9 Samkvæmt því er
samfélagið séð sem tengslanet einkaaðila sem hafa samskipti á
markaði. Stjórnvöld leitast við að kynda undir efnahagslífinu með
því að stuðla að framgangi einkafyrirtækja, en beita ríkinu í þágu
sameiginlegra markmiða með því að setja almennar leikreglur og
framfylgja þeim. Lögmæti pólitísks valds ræðst í kosningum sem
sýna mælanlegar óskir kjósenda óháð því hvernig þær myndast.
Staða borgaranna er öðru fremur tengd við frelsi undan afskiptum
og pólitík, en almannagæði eru tryggð með því að gera einstak-
lingum kleift að uppfylla óskir sínar sem neytendur á markaði (Ha-
bermas 1986: 277-292).
Frjálslyndislíkanið tengist svonefndum verndarrökum, en sam-
kvæmt þeim er lýðræði einkum varnagli gegn misbeitingu opinbers
valds. Það er kerfi stofnana og ferla sem ætlað er að tryggja að yfir-
gangi stjórnvalda sé haldið í lágmarki (Ágúst Hjörtur Ingþórsson
1991: 301-336). Síður er hugað að vernd borgaranna gagnvart öflum
á sviði efnahagslífsins enda gengið út frá því að frjálsræði í við-
skiptum stuðli að valfrelsi einstaklinga. Þessi „oftrú á eftirlitsleysi"
var ein höfuðástæða hrunsins (Vinnuhópur 2010: 136; Ragnar On-
9 Sem fræðilegt líkan dregur það fram dæmigerð einkenni fyrirbærisins sem hvergi
er að finna í hreinni mynd.