Skírnir - 01.04.2013, Side 36

34
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
gegnum íslendingabók íslenskrar erfðagreiningar og Friðriks Skúla-
sonar" (Styrmir Gunnarsson 2009: 263). Styrmir telur líka að hin
nýja samskiptatækni auðveldi mjög aðgengi almennings að upplýs-
ingum, ekki síst „frumgögnum" sem kjósendur hafi aðgang að án
milligöngu fjölmiðlafólks eða annarra sem hafa „síað“ gögnin í ljósi
umdeilanlegra sjónarmiða (Styrmir Gunnarsson 2009: 266).
Einn vandinn við einhliða kosningamiðaðar áherslur í lýðræðis-
legum ákvörðunum er að þar er einkum horft á mælanlegar niður-
stöður en lítt hugað því hvernig kjósendur gera upp hug sinn
(Kymlicka 2002: 290). Þá er ekki nóg, þótt það sé nauðsynlegt, að
almenningur hafi sem greiðast aðgengi að „öllum upplýsingum",
heldur þarf jafnframt að skoða forsendurnar sem fólk hefur til þess
að ígrunda þessar upplýsingar, meta réttmæti þeirra og móta sér
upplýsta, rökstudda skoðun (Gunnar Helgi Kristinsson 2008: 93,
98; Ólafur Páll Jónsson 2003: 33-43). Rök gegn kosningamiðuðu
beinu lýðræði hnitast yfirleitt um það að slíkt fyrirkomulag feli í
sér hættu á því að óupplýst skoðanamyndun verði ráðandi. Al-
menningur sem oft hefur hvorki tíma né tök á því að kynna sér
málin vel sé berskjaldaður gagnvart áróðri sérhagsmunaafla sem leit-
ast við að vinna tilteknum málum framgang án tillits til almanna-
hags (Beramendi o.fl. 2008: 23). Þessi gagnrýni er sérlega áleitin í
samfélagi sem býr við tiltölulega veika fjölmiðla og hefur ekki náð
að móta með sér opinberan vettvang fyrir upplýsta skoðanamyndun
og málefnaleg skoðanaskipti. Kosningamiðað beint lýðræði á borð
við það sem boðað er í ofannefndum tillögum stjórnlagaráðs elur
því gagngert á veikleikum íslenskrar lýðræðismenningar.
Það er líka brýnt að vanda vel þær spurningar sem lagðar eru
fyrir í þjóðaratkvæðagreiðslu. Nýlegar kosningar um tillögur
stjórnlagaráðs eru víti til varnaðar í því tilliti. Spurningarnar voru illa
afmarkaðar og opnar fyrir ólíkum túlkunum. Til dæmis var fylli-
lega óljóst hvað það þýddi að greiða því atkvæði „að tillögur stjórn-
lagaráðs verði lagðar til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnar-
skrá“. Ómögulegt var að átta sig á því hvaða afleiðingar það myndi
hafa að segja „já“ við þessari spurningu. Engin opinber afstaða var
sett fram um þetta af hálfu stjórnvalda, en helsti talsmaður stjórn-
lagaráðs túlkaði það svo að þá mætti engar efnislegar breytingar gera