Skírnir - 01.04.2013, Qupperneq 42

40
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
greiðslan ónýtti tímafrekt, kostnaðarsamt, vandasamt og sanngjarnt
samkomulag, sem vel var staðið að og hefði gert Islendingum kleift
að ljúka þessu erfiða máli með reisn, rennir stoðum undir þessa
kenningu. Það á ekki að spyrja reiða þjóð í sárum um það hvort hún
vilji borga háar fjárhæðir eða ekki.
Loks er vert að líta á þá staðhæfingu forsetans að þjóðar-
atkvæðagreiðslurnar séu sönnun þess að beint lýðræði sé farsæll far-
vegur fyrir lausnir á vandamálum sem séu stofnunum þrautin
þyngri. Þetta er sérlega ósanngjörn lýsing því að stofnanir lýðræðis-
ins höfðu einmitt reynst vandanum vaxnar og komist að farsælli
lausn eftir vandaðan undirbúning. I nafni beins lýðræðis stefndi for-
setinn málinu áfram í uppnám. Það gerði hann með þeim orðum að
þjóðin axli „þá ábyrgð sem stjórnarskráin færir henni“ (Yfirlýsing
forseta Islands vegna niðurstöðu þjóðaratkvœðagreiðslu um Icesave
2011). En með niðurstöðunni vék þjóðin sér undan þeirri ábyrgð
að leysa málið með sanngjörnum samningum og ákvað að stefna því
í óvissu. Niðurstaðan ól á sundrungu því að allstór hluti þjóðar-
innar vildi sýna þann manndóm og þá skynsamlegu varfærni að
ljúka málinu með samningum. Þótt niðurstaða dómstóla hafi síðan
fallið með okkur, þá breytir það ekki því að samningar voru bæði
skynsamlegri og siðferðilega betri kostur á þeim tíma sem hann stóð
þjóðinni til boða.
I þessari sömu yfirlýsingu sagði forsetinn að íslenska þjóðin
hefði „tvívegis talað skýrt í þessu máli í samræmi við þá lýðræðis-
hugsjón sem er mikilvægasta framlag Evrópu til heimssögunnar". En
hvað skyldi nú felast í þessari lýðræðishugsjón? Þorsteinn Pálsson,
fyrrverandi forsætisráðherra, hefur orðað það ágætlega:
Valdheimildirnar eru komnar frá fólkinu í landinu. Þær byggja á rótgrónum
hugmyndum um lýðræði. En þar kemur einnig við sögu flókin hugsun um
margs konar önnur viðmið sem rætur eiga í siðferðilegum gildum. Eitt þeirra
er ábyrgð. Annað er forysta. Þriðja er skilvirkni. (Þorsteinn Pálsson 2011)
Þorsteinn færir síðan sannfærandi rök fyrir því að útfærsla forset-
ans á stjórnarskránni hafi kippt fótunum undan þeirri grundvallar-
hugmynd í lýðræðisskipulagi að „sérhverri ákvörðun stjórnvalds
og löggjafa fylgi pólitísk ábyrgð“. í krafti þessarar ábyrgðarleysis-