Skírnir - 01.04.2013, Page 43

SKÍRNIR
VALDIÐ FÆRT TIL FÓLKSINS?
41
kenningar hafa hvorki forsetinn né ríkisstjórnin þurft að axla
ábyrgð í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslu. Það er fórnarkostnaðurinn
af því að þjóðin fái beinni aðild að löggjöfinni.
I nýársávarpi 2011 sagði forsetinn: „Kjarni lýðræðisins er vilji
fólksins. Svo einfalt er það, hvað sem líður kenningum eða visku
spekinganna." Engin lýðræðiskenning neitar því að vilji fólksins sé
kjarni lýðræðisins, en allir sem leitt hafa hugsun að lýðræði vita að
það er vandasamt að finna þessari einföldu hugsun farveg í póli-
tískum veruleika. Ein meginhættan sem ógnar góðu stjórnskipulagi
er fólgin í því þegar valdhafarnir einfalda þjóðarviljann og fara sínu
fram í nafni hans. Sígild er áminning Platons í Ríkinu:
Það er eins og maður sem væri að temja stóra og sterka skepnu og lærði að
gerþekkja skapsmuni hennar og hvatir: hvernig ætti að nálgast hana, hvernig
ætti að taka á henni, hvenær og af hverju hún yrði erfiðust eða þægust. [...]
Þegar hann væri búinn að læra inn á allt þetta ..., kallaði hann það sem hann
hefði lært visku ... án þess að vita í raun neitt um hvort þessar skoðanir og
hvatir væru göfugar eða auvirðilegar, góðar eða slæmar, réttlátar eða rang-
látar, og notaði þessi orð eftir því sem stóru skepnunni þóknaðist [...].
(Platon 1997: 493 A-C; sjá líka Schofield 2006: kafli 2.2)
3. Verkefni íslensks lýðræðis
Habermas setur fram rökræðulíkan um lýðræði til að sameina það
besta úr frjálslyndis- og lýðveldishugmyndum og yfirstíga ann-
marka beggja. Hann telur það frjálslyndisviðhorfinu til tekna að
leggja mikla áherslu á öflugar stofnanir lýðræðisins og skýrar leik-
reglur í lögum og stjórnarskrá, en gagnrýnir það helst fyrir þrönga
sýn á kosningar sem lögmætingu pólitísks valds. Að hans mati
prýðir það lýðveldisviðhorfið að leita stöðugt leiða til að móta al-
mannavilja, en varar við kosningamiðuðum útfærslum og borgara-
virkni sem er háð tilfallandi hugðarefnum og dygðum borgaranna
og upplýst af staðbundnum lífsgildum. Segja má að í rökræðulík-
aninu sé megináhersla lögð á að móta almannaviljann fyrir milli-
göngu ferla og stofnana fremur en með því að „færa valdið til
fólksins" milliliðalaust með beinni þátttöku: