Skírnir - 01.04.2013, Qupperneq 44

42
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
Samkvæmt rökræðukenningunni veltur árangur samræðustjórnmála ekki á
því að fólk hópist saman og taki til sinna ráða heldur á því að ferli og for-
sendur málefnalegrar rökræðu festist í sessi í stofnunum samfélagsins. (Ha-
bermas 1996)
Rökræðukenningin beinir því sjónum sínum ekki að borgurunum,
óskum þeirra, gildum, eða beinni þátttöku, heldur að þeim ferlum,
fagmennsku og stofnunum sem skapa forsendur fyrir upplýsta
skoðanamyndun, rökræður og ákvarðanir. Stjórnkerfið á að gera
borgurunum kleift að ígrunda sameiginleg hagsmunamál sín og
leiða þau til lykta með skynsamlegum hætti (Páll Skúlason 2007:
357). Greina þarf þau margvíslegu öfl sem standa í vegi þess að það
geti orðið. Markmiðið er að virkja skynsemi og ábyrgð bæði stjórn-
valda og almennings. Horft er til þess hvernig stjórnvaldsákvarðanir
eru undirbúnar, hvaða aðgang almenningur hefur að upplýsingum
og hvaða tækifæri þeim gefst til að meta þær í frjálsri rökræðu. Hug-
sjónin er sú að með því að taka þátt í réttnefndri rökræðu geti ein-
staklingurinn losnað af klafa sérhyggjunnar og tileinkað sér sjónar-
horn borgarans:
Samkvæmt rökræðukenningum er lykilverkefni lýðræðiskerfa að reyna að
skapa aðstæður fyrir rökræðu sem eru eftir því sem hægt er lausar við ágalla
flokkshyggju, ójafnrar valdaaðstöðu og sérhagsmuna. Þar er litið á
samræðu sem ferli ... þar sem einstaklingurinn uppgötvar ekki einungis
eigin hagsmuni heldur lærir einnig að tengja þá við sameiginlega hagsmuni
stærri heildar. (Gunnar Helgi Kristinsson 2008: 100)
Áherslan er jafnframt lögð á að styrkja stofnanir sem gera borgur-
unum kleift að draga stjórnvöld til ábyrgðar, auka gæði stjórnvalds-
ákvarðana og bæta vinnubrögð sem viðhöfð eru í stjórnmálum og
stjórnsýslu (Chambers 2003: 309). Allt eru þetta forsendur þess að
stjórnvaldsathafnir hafi lýðræðislegt lögmæti og að stjórnvöld
standi borgurunum reikningsskil gerða sinna.
Eigi að meta það verkefni að styrkja íslenskt lýðræði í ljósi þess-
ara þátta þá beinast sjónir að allt öðrum atriðum en þeim ein-
kennum beins lýðræðis sem hafa verið mest áberandi í hérlendri
umræðu á síðustu árum. Eg mun ljúka þessari ritgerð á því að ræða
stuttlega nokkur meginverkefni sem brýnt er að vinna að. Ég skipti