Skírnir - 01.04.2013, Síða 63

SKÍRNIR SKYNSEMI EÐA RÖKLEIKNI 61
ná tökum á gagnrýninni hugsun. Ef við miðum við þá sýn sem lesa
má út úr hugmyndum þeirra Páls, Guðmundar Heiðars og Ólafs
Páls hér að framan þarf víðsýni, virðingu og vilja til að koma fram
við aðra sem jafningja, gagnrýna afstöðu til þess hvaðan forsend-
urnar koma og hversu trúverðugar þær séu, skilning á því hvernig
ýmsir þættir í samfélaginu fléttast saman og á því að nærgætni sé
stundum mikilvæg. Rökleikni tryggir ekki allt þetta og ekki heldur
hæfni til að greina aðalatriði frá aukaatriðum eða vitund um að ekki
á alltaf við að rýna í einhverja smávægilega hnökra á rökfærslu þótt
það gæti átt við þegar aðstæður væru aðrar. Með öðrum orðum þarf
heilmargt að koma til ef manneskja á að vera sannkallaður gagn-
rýninn hugsuður og það að kenna bara brot af því og láta viðkom-
andi halda að hann hafi þar með náð tökum á öllu saman er villandi
og við fáum út úr því þreytandi þrasara sem standa allri umræðu í
stærra samhengi fyrir þrifum.3
Hugsum okkur að við séum á fundi með hópi fólks í þeim til-
gangi að leggja á ráðin um bættan aðbúnað aldraðra. Þar koma
ýmis mál við sögu, eins og hve miklu fé við höfum úr að moða fyrir
gamla fólkið, með hvaða hætti sé best að haga þjónustu við aldraða,
til dæmis hvort leggja eigi meiri áherslu á að bæta öldrunarheimili
eða að gera fólki kleift að búa áfram heima hjá sér, hvernig haga
megi ýmiss konar starfi fyrir eldri borgara og svo framvegis. Gera
má ráð fyrir að hvert og eitt okkar hafi kynnst öldruðu fólki, átt
aldraða ástvini og að jafnvel séu einhver okkar sjálf komin á efri ár.
Þar sem við sitjum á fundinum og ræðum málin kemur einn sem vill
í fúlustu alvöru ræða hvort það sé nú örugglega víst að það eigi
eitthvað að vera að púkka upp á þetta gamla fólk, það sé miklu hag-
kvæmara að senda fólk bara í sláturhús þegar það kemst á eftir-
3 Samkvæmt rannsókn Uhlmanns og Cohen (2007) er fólki sem upplifir sjálft sig
sem óhlutdrægt hættara við að draga ályktanir með hlutdrægum hætti og taka
ákvarðanir sem fela í sér misrétti. Ástæðan virðist vera sú að það sofni á verðinum
gagnvart ýmsum þáttum sem huga þarf að. Þó að rannsóknin hafi snúist um
óhlutdrægni er freistandi að velta fyrir sér hvort eitthvað svipað kunni að gilda
um gagnrýna hugsun, enda er ætlunin sú að gagnrýnin hugsun dragi úr hlut-
drægni. Ef svo er kynni að vera ástæða til að hafa áhyggjur af því að þeir sem
teldu sjálfa sig ástunda gagnrýna hugsun ættu öðrum fremur á hættu að vera
ógagnrýnir.