Skírnir - 01.04.2013, Síða 70

68
EYJA M. BRYNJARSDÓTTIR
SKÍRNIR
Fólk sem á í rökræðum getur verið í mjög mismunandi stöðu
gagnvart umræðuefninu og þess vegna haft mjög ólíkar tilfinningar
til þess. Notum enn og aftur dæmið um málefni aldraðra og hugsum
okkur að viðmælendur séu tveir; annar ungur, sprækur og án nokk-
urra aldraðra ástvina en hinn hniginn að aldri. Umræðuefnið varðar
þarna beina hagsmuni annars aðilans og það hvernig hinum ýmsu
málum er háttað í því hvernig búið er að öldruðum getur, eðlilega,
verið honum mikið tilfinningamál. Hugsum okkur að sá ungi ræði
kuldalega um málið og gefi jafnvel til kynna með einum eða öðrum
hætti að honum finnist óþarfi að taka of mikið mark á rausinu í
þessum gamalmennum, jafnvel þótt hann gangi kannski ekki svo
langt að leggja til að þeim sé slátrað. Hin skeytingarlausa nálgun
unga mannsins getur verið stuðandi og sett hinn eldri út af laginu
þannig að hann eigi erfiðara en ella með að eiga í rökræðunum. I
þessu dæmi virðist blasa við að vegna aðstöðu sinnar sé sá eldri að
mörgu leyti einmitt hæfari en sá yngri til að hafa eitthvað marktækt
að segja um umræðuefnið en vegna þessarar sömu aðstöðu er hann
jafnvel dæmdur til að verða undir í „rökræðunum“.
Þetta áhyggjuefni er ekki úr lausu lofti gripið. I greininni „Why
Doesn’tThis Feel Empowering?" gerir Elizabeth Ellsworth svipaða
hluti að umtalsefni þar sem hún fjallar um aðstöðu þeirra sem til-
heyra hinum ýmsu minnihlutahópum til að fjalla um misrétti gagn-
vart þeim sjálfum. Þegar rætt er til dæmis um kynþáttafordóma eru
þeir sem sjálfir verða fyrir þeim gjarnan að tala um hluti sem koma
við þeirra innsta kjarna, jafnvel að berjast fyrir lífi sínu, og geta ekki
með nokkru móti nálgast viðfangsefnið öðruvísi en út frá tilfinn-
ingum sínum. Aðrir sem aldrei hafa orðið fyrir slíkum fordómum
geta hins vegar nálgast umræðuefnið eins og einhver rökfræðivél-
menni og þannig verður til afar ósanngjarn aðstöðumunur ef málið
snýst um að líta bara á skynsemisrök óháð tilfinningum (Ellsworth
1989: 301-303).
Þetta má yfirfæra á ýmsar umræður sem varða réttindabaráttu.
Rökræður milli aðila sem stendur í réttindabaráttu af lífi og sál og
aðila sem stendur utan hennar einkennast stundum af þessum til-
finningaþætti. Það að einhver hafi sterkar tilfinningar tengdar mál-
efninu á alls ekki að þýða að ekki sé rétt að gefa því gaum sem hann