Skírnir - 01.04.2013, Page 96

94
ERLA HULDA HALLDÓRSDÓTTIR
SKÍRNIR
Fræðilegar ævisögur á Islandi
Furðu lítið hefur verið skrifað á fræðilegum vettvangi um sagn-
fræðilegar ævisögur á Islandi og því eru svör ellefu fræðimanna af
ýmsum sviðum við spurningu haustheftis Sögu 201 f kærkomið inn-
legg í vaxandi grein. Til skamms tíma var slíkrar umræðu helst að
leita í for- eða eftirmálum ævisagna eða í ritdómum. Undantekning
er áðurnefnt ritverk Sigurðar Gylfa Magnússonar, Fortídardraumar
(2004), og Sjálfssögur (2005) þar sem hann ræðir rannsókn sína á
sjálfsævisögulegum skrifum og endurminningum. I fyrrnefndu bók-
inni er ítarlegur kafli um fræðilegar ævisögur. Sigurður metur það
svo að allt fram undir lok 20. aldar hafi ævisögur og sjálfsævisögur
einkennst af upphafningu á viðfangsefninu auk þess sem höfundar
hafi einfaldlega viljað „segja skemmtilega sögu, að gömlum og
góðum íslenskum sið“ (Sigurður Gylfi Magnússon 2004a: 117).
Helgimyndastíll margra ævisagna (bæði fræðilegra en ekki síst
sjálfsævisagna) hafði verið gagnrýndur áður. Guðmundur Hálf-
danarson (1993) skrifaði grein um (sjálfs)ævisögur nokkurra stjórn-
málamanna í tímaritið Sögu árið 1993 og kallaði þær „biskupasögur
hinar nýju“. Bergsteinn Jónsson (1987) ræddi um helgi- og hetju-
sagnastíl ævisagna, einkum í samhengi við sjálfsævisögur, í Sögu árið
1987. Og í andmælum Björns Þorsteinssonar við doktorsritgerð
Aðalgeirs Kristjánssonar (ritið Brynjólfur Pétursson — ævi og störf)
árið 1974 sagði Björn margar íslenskar ævisögur líkar helgisögum því
þær einkenndust af persónudýrkun eða tilraunum til að koma til-
teknum boðskap á framfæri (174). Björn taldi ævisöguna á Islandi
„staðnaða“ (172) því hún einkenndist af staðreyndaupptalningu og
beinum tilvitnunum í stað úrvinnslu (167-168). Björn skrifar:
Ævisaga á að vera skýrsla um lífshlaup söguhetju, curruculum vitae, gengi
hennar og gengisleysi á lífsleiðinni og skýringar, félagslegar, sálfræðilegar
og jafnvel landfræðilegar á háttum hennar og athöfnum. Þar verður að
koma fram, hvern mann hún hafði að geyma; ekki innan ramma góðs og ills,
heldur fjölþættari eiginda. (Björn Þorsteinsson 1974: 172)
Skilja má á Birni að íslenskir sagnfræðingar og ævisöguhöfundar
hafi ekki gefið sig að rannsóknum sem þessum og jafnvel litið á sem