Skírnir - 01.04.2013, Side 97

SKÍRNIR
TÁKNMYND EÐA EINSTAKLINGUR?
95
„vandamálafræði“ (170) enda hafi íslensk sagnfræði búið „í sælu-
ríki einfaldra lífsviðhorfa, þar sem hin flóknu vandamál andstæðna
hafa ekki fyllilega fengið landvistarleyfi“ (174).17
Þegar litið er til skrifa ofangreindra fræðimanna, sem ná yfir 30
ára tímabil, má draga saman þrjú megineinkenni íslenskra ævisagna.
I fyrsta lagi eru það hetjusögur eða helgisögurnar, biskupasögur
hinar nýju, sem allir höfundar nefna eins og að ofan er talið. I öðru
lagi eru ævisögur sem teljast hlutlægar, eru á engan hátt „mengaðar"
af „annarlegum sjónarmiðum“ (Björn Þorsteinsson 1974:174); þær
eru skrifaðar af „,vísindalegum‘“ áhuga og verða spegill á samtíð
eða „umgjörð fyrir fræðilega greiningu á fortíðinni“ (Guðmundur
Hálfdanarson 1993: 171); þær eru „sögur forystumanna" skrifaðar
af „sérfróðum" höfundum sem hafa haft aðgang að „beztu“ heim-
ildum (Bergsteinn Jónsson 1987: 206). Þetta eru þær ævisögur sem
með orðum Sigurðar Gylfa Magnússonar (2004: 95) mætti lýsa sem
„rannsóknarverkjij þar sem reynt er að kafa ofan í líf tiltekins ein-
staklings á eins nákvæman hátt og kostur er og draga fram per-
sónueinkenni viðkomandi með öllum tiltækum heimildum“. Þriðja
einkennið er dregið fram af Sigurði Gylfa (2004: 117) en það eru
sálfræðilegar og hugmyndafræðilegar áherslur sem koma fram í
fræðilegum ævisögum á Islandi undir lok 20. aldar og um aldamótin
2000. Að þess háttar nýjungum ýjar Björn Þorsteinsson í and-
mælum sínum árið 1974, eins og áður er vikið að. Jafnframt hefur
Sigurður Gylfi (2011: 37) bent á að eitt einkenni íslenskra ævisagna
sé lítil úrvinnsla og í því kallast hann á við áðurnefnd andmæli
Björns Þorsteinssonar.
Einnig má nefna það sem Ármann Jakobsson (2006: 158) kallar
„frásagnarsagnfræði" í grein um sagnaritara Hannesar Hafstein. Sú
tegund sagnfræði (og slíkra ævisagna) snýst um „frásögn af liðnum
atburðum en ekki söguskýringar eða heimspekilega umræðu". Þessi
17 í þessu samhengi mætti minna á orð Páls Eggerts Ólasonar í eftirmála V. bindis
ævisögu sinnar um Jón Sigurðsson: „Ekki þarf hér heldur margt að segja um
meðferð höfundar á efni því, er smám saman lá fyrir hendi og rannsóknir leiddu
í ljós. Hann hefir forðazt þær hálfheimspekilegu hugleiðingar, sem nokkuð eru
nú tíðar orðnar um það, hvernig taka skuli á efni“ (Páll Eggert Ólason 1933: 425-
426).