Skírnir - 01.04.2013, Side 99

SKÍRNIR
TÁKNMYND EÐA EINSTAKLINGUR ?
97
Árið 1997 komu út tvær áhugaverðar en ólíkar ævisögur kvenna.
Annars vegar bók Jóns Viðars Jónssonar um leikkonuna Stefaníu
Guðmundsdóttur (1876-1926), byggð á doktorsritgerð hans, þar
sem lífi hennar er fléttað saman við leiklistarsögu Islands. Hins
vegar bók Guðrúnar P. Helgadóttur um skáldkonuna Júlíönu Jóns-
dóttur (1838-1918), fremur hefðbundin nálgun þar sem rakinn er
æviferill skáldkonunnar og birt sýnishorn ljóða.
Tímamót urðu í íslenskri ævisagnagerð árið 2001 þegar út kom
bók Sigríðar Dúnu Kristmundsdóttur mannfræðings um Björgu C.
Þorláksson (1871-1934), fyrstu íslensku konuna sem lauk doktors-
prófi. Bókin um Björgu var nýstárleg í íslensku samhengi því höf-
undur byggir hana á hugmyndafræði og rannsóknaraðferðum
femínískra fræða. Jafnframt nýtir Sigríður Dúna þátttökuaðferð
mannfræðinnar til þess að skilja betur það líf og þá fortíð sem hún
fékkst við, þ.e. fræðimaðurinn verður hluti af því samfélagi sem
hann rannsakar. Um yfirfærslu þessarar aðferðar á heimildir um líf
úr fortíðinni hefur Sigríður Dúna skrifað bæði í ævisögunni sjálfri
og á fræðilegum vettvangi (Sigríður Dúna Kristmundsdóttir 1997,
2001). Jafnframt gekkst Sigríður Dúna, í anda femínískra kenninga,
við þeim nánu tengslum sem geta myndast milli höfundar og við-
fangsefnis og þannig haft áhrif á rannsóknina, túlkun og frásögn
jafnvel þótt einstaklingurinn sem um ræðir sé löngu látinn (sbr. Le-
pore 2001). Að öðru leyti fylgdi Sigríður Dúna fremur hefðbund-
inni tímaröð frá fæðingu til dauða í frásögn sinni. Rauður þráður
bókarinnar var barátta Bjargar við þær skorður sem samfélagið setti
henni sem konu og viðbrögð þess við því þegar hún steig út fyrir þau
mörk og svo auðvitað hin klassíska spurning um gagnkvæm áhrif
manns og samfélags (Sigríður Dúna Kristmundsdóttir 2001; Erla
Hulda Halldórsdóttir 2002). Bókin um Björgu er í samræmi við þær
áherslur sem náð hafa fótfestu í femínískri ævisagnagerð og Barbara
Caine ræðir ítarlega um í bók sinni um ævisögur og sagnfræði
(Caine 2010: einkum 105-111) og Susan Ware skýrir á eftirfarandi
hátt:
Sjónum er beint að kyngervi sem megináhrifavaldinum í lífi kvenna. Fem-
ínísk ævisaga gerir ekki endilega ráð fyrir að hefðbundnir frásagnarferlar
sem rekja líf karla sem sigurgöngu eða afrekasögu eigi við um líf kvenna. [...]