Skírnir - 01.04.2013, Blaðsíða 102

100 ERLA HULDA HALLDÓRSDÓTTIR SKIRNIR
virt). Sigurður Gylfi Magnússon orðar það svo í Fortíðardraumum
að Björg hafi ekki verið „þjóðkunn manneskja" fyrr en Sigríður
Dúna „hafði ritað um hana sérstaka bók“. Og bætir við: „Engum
blöðum er um það að fletta að Björg var stórmerkileg kona sem
verðskuldaði ævisöguna, afrek hennar voru slík“ (Sigurður Gylfi
Magnússon 2004a: 98). Sjálf hef ég oft notað hugtök á borð við
„stórmerkileg" og að „verðskulda" í samhengi við þær 19. aldar
konur og kvenfrelsiskonur aldamótanna 1900 sem hafa nú í rúma tvo
áratugi verið mitt helsta rannsóknarefni. Líklega hef ég notað þau
vegna þess að þau réttlæta einstaklinginn sem viðfangsefni. Og um
slíka lögmætingu efast ég nú — hvað merkingu hefur það að vera
merkilegur eða að verðskulda? Hver hefur heimild til þess að gefa
út slík vottorð? Nær allar þær íslensku ævisögur um konur sem
nefndar voru hér að ofan mætti fella í þennan flokk.
I öðru lagi eru konur sem brutu reglur eða lög samfélagsins, eða
lifðu óvenjulegu lífi, og verða á þann hátt spennandi rannsóknar-
efni — og spegill á samtíð sína. Bók Ingu Dóru Björnsdóttur um
Ólöfu eskimóa fellur tvímælalaust undir þennan flokk. Fólk sem
þetta hefur gjarnan orðið söguhetjur í einsögurannsóknum (e. mic-
rohistory) þar sem sjónum er beint að hinu einstaka og smáa, eða
fráviki meðaltalanna, eins og því er oft lýst af fræðimönnum á þessu
sviði (Sigurður Gylfi Magnússon 1997: 17-20, 2004b: 49). Á þann
hátt skarast einsögurannsóknir og ævisögur. Ein þekktasta bók ein-
sögufræðanna, The Return of Martin Guerre, eftir Natalie Zemon
Davis er alla jafna talin til ævisagna, jafnvel þótt Davis segi sjálf í
viðtalsbók að hún hafi aldrei litið svo á að hún væri að skrifa ævi-
sögu, hvorki um Guerre né aðra einstaklinga sem hún þó hefur
skrifað um heilu og hálfu bækurnar (Davis 2010: loc 1569).18
Viðfangsefni einsögurannsókna eru auðvitað ekki eingöngu sér-
kennilegt fólk heldur einstaklingar sem í krafti heimildanna sem
eftir þá liggja eru notaðir til þess að lýsa upp horfinn tíma, atburði
eða formgerðir samfélagsins. Þannig hefur Sigríður Pálsdóttir til að
mynda orðið viðfangsefni einsögurannsóknar því Kristrún Halla
18 Nánari umfjöllun um tengsl ævisögu og einsögu má sjá í ýmsum verkum Sigurðar
Gylfa Magnússonar, einnig Barböru Caine (2010:111-112) ogjill Lepore (2001).