Skírnir - 01.04.2013, Side 123

SKÍRNIR ÞÓRA, KRISTINN OG KOMMÚNISMINN 121
dagblöð og tímarit, opinber og persónuleg skjala- og bréfasöfn, ég
tek viðtöl við fólk sem til þeirra þekkti og hef heimsótt síðustu íbúð
þeirra hjóna og skoðað húsgögn, innréttingar, minjagripi, bækur og
hljómplötur sem voru í eigu þeirra. Þessar fjölbreyttu heimildir gefa
tækifæri til hugleiðinga sem annars væru fullkomlega skáldaðar.
Skrif og minjagripir um ferðalög gefa m.a. tilefni til hugleiðinga um
tengsl Kristins og Þóru við náttúruna, við innlend og erlend skoð-
anasystkini sín svo og kynni þeirra af Sovétríkjunum, og bóka- og
plötusafn þeirra hjóna býður upp á vangaveltur um ytri áhrif,
áhugamál þeirra eða fyrirætlanir um tungumálanám eða sjálfsnám.
Mjög oft er til þess tekið að eitt helsta gildi ævisagna felist í því
að þær lýsi andrúmslofti liðins tíma en þessi nálgun hefur einnig
verið gagnrýnd, t.d. af Sigrúnu Pálsdóttur sem í skrifum sínum um
Þóru biskups gekk út frá því að hún hafi „skrásett eigið líf frekar en
vera fulltrúi einhverra gilda eða efniviður í aðrar stærri spurningar
eða sögur“ (Sigrún Pálsdóttir 2001: 259). Hér má velta því fyrir sér
í hvaða tilgangi Þóra Vigfúsdóttir hafi haldið dagbók. Var það ein-
göngu til að skrá sitt eigið líf eða gerði hún sér grein fyrir því að
skrif hennar — og kannski sérstaklega skrif hennar um þjóðþekkta
(og stundum heimsþekkta) einstaklinga — væru einmitt áhugaverð
í hinu stærra samhengi, að þau gæfu innsýn í hugarheim heillar
kynslóðar? Eftir því sem ég best veit hjálpaði Nanna Ólafsdóttir,
vinkona Þóru, henni að flokka gögn Kristins en Nanna var einmitt
starfsmaður handritadeildar Landsbókasafns Islands og kom safni
þeirra hjóna í vörslu safnsins. Eg dreg líka þá ályktun af bók Krist-
ins, Enginn er eyland, og fyrirhuguðu framhaldi á því riti að líkt og
Þóra hafi hann verið sér meðvitaður um það hlutverk sem þau
hjónin léku í hinu stærra menningarsögulega samhengi og mun því
ganga út frá því í skrifum mínum um þau hjónin að saga þeirra sé um
leið saga stærri heildar.
Hjónabandið og stórsagan
í ljósi þessara hugleiðinga lít ég á það sem mitt helsta hlutverk að
túlka og setja skrif Þóru í stærra samhengi og eftirfarandi dæmi
sýnir að mínu mati vel hvernig persónulegar lýsingar hennar og