Skírnir - 01.04.2013, Qupperneq 186

184
DAGNÝ KRISTJÁNSDÓTTIR
SKÍRNIR
vilja ekki gefa sig og óttinn situr í líkamanum. Þannig er eitthvað
við trámað sem sameinar og þjappar fólki saman um hina skelfilegu
reynslu þó að hún sé í eðli sínu persónubundin og handan þess sem
hægt er að skilja eða deila (Erikson 1995: 186-187). Kai Erikson er
sérfræðingur í afleiðingum náttúruhamfara og stórslysa á afmörkuð
samfélög og við Islendingar þekkjum slíkar aðstæður ekki síst eftir
eldgos og snjóflóð.
Ef að er gáð eru allir vinir Martins skaddaðir á einhvern hátt;
Martin Martinetti hefur oft reynt að farga sér eins og Martin Mon-
tag sjálfur og á sér líka leyndarmál. Petra, kona Martins, er alin upp
hjá geðveikri móður og ber þess merki á sálinni og þetta fólk leitar
styrks hvert hjá öðru. En jafnvægið er brothætt.
Trámað
Fyrirbærinu „tráma“ hefur verið lýst eins og höggi og áverka (Lap-
lanche og J.-B. Pontalis 1985: 465).6 Það brýtur niður varnir og
sjúklingnum finnst hann holur að innan, tómur, jafnvel lifandi
dauður. Þeir sem hafa upplifað tráma geta sveiflast á milli þess að
vera eirðarlausir og ofvirkir eða tómlátir og dofnir í samskiptum
við aðra (Erikson 1995:183-184). Fólk með slíka reynslu notar alla
sína orku í að muna ekki það sem gerðist og þó vitjar áfallið þess
aftur og aftur og það endurlifir hryllinginn í martröðum og snögg-
um endurlitum. Þetta er ferlið sem Steinunn Sigurðardóttir lýsir
fyrir okkur af skáldlegu innsæi í persónu læknisins Martins Mon-
tag í Jójó. í upphafskafla bókarinnar hittir hann næstsíðasta sjúk-
ling dagsins og veit í raun hver maðurinn er en getur hvorki né vill
hleypa því inn í vitundina.
Það eru til tvær meginskýringar á tráma, kenningar sálgreining-
arinnar um fyrirbærið og kenningar hugrænna fræða, og sálfræðing-
arnir Bessel A. van der Kolk og Onno van der Hart (1995) gera
grein fyrir þeim báðum í greininni The Intrusive Past: The Flexibility
6 Um íslenskar bókmenntir og tráma hafa skrifað: Alda Björk Valdimarsdóttir 2007,
Bergljót Kristjánsdóttir 2010b, Dagný Kristjánsdóttir 2010, Gunnþórunn
Guðmundsdóttir 2010, og Daisy Neijmann 2012.