Skírnir - 01.04.2013, Síða 188

186
DAGNÝ KRISTJÁNSDÓTTIR
SKÍRNIR
leið og trámað á sér stað ... Margir þeirra sem lifað hafa tráma segja frá því
að þeir hafi sjálfkrafa verið fjarlægðir af vettvangi; þeir hafi horft á at-
burðinn úr fjarlægð eða horfið algjörlega og skilið hinn hlutann af per-
sónuleika sínum eftir til að þjást og geyma hina yfirþyrmandi reynslu.8
Ef vitundin gæti ýtt minningum burtu af afli væru þær orðnar hluti
af henni og ekki lengur bældar. Bælingin klýfur sjálfsveruna á sama
hátt og lýst er hér og á þessu er síðan hnykkt í kenningunni um
dauðahvötina (1920) en þar afskrifaði Freud fyrri hugmyndir sínar
um að draumar bæru alltaf í sér kynferðislegt innihald og þar með
lífsvilja. Hinir áfallaröskuðu sjúklingar sem sögðu honum frá
martröðum sínum eftir heimsstyrjöldina fyrri voru ekki á valdi
neins konar vellíðunarlögmáls. Freud setti fram þá kenningu að
þarna væri á ferðinni fyrirbæri sem hann kallaði „endurtekningar-
hvöt“ og sjúklingarnir væru fastir í ósjálfráðri endurtekningu
orðlausrar skelfingar sem héldi áfram að koma aftan að þeim þar til
hægt væri að muna það sem gerðist, endurtaka það, vinna úr því og
breyta því þar með í frásögn sem hægt er að lifa með. Þangað til
hvolfist trámað yfir sjúklinginn og heltekur hann. I kenningu sál-
greiningarinnar er sjúklingurinn „fastur“ (e. fixed) við áfallið (Freud
2002: 113-115). Munurinn á skilningi sálgreiningarinnar og hug-
rænna fræða á hinu sálræna áfalli eða tráma sýnist mér felast í því
hvar það er vistað í sálarlífinu og hvernig það vitjar manna.
Víkur nú sögunni að hugrænum fræðum. Sérhver reynsla, og til-
finningarnar sem tengjast henni, er skráð í hugræn mynstur sem
Bergljót Kristjánsdóttir hefur kallað „mót“ (schema) en þessi mót
„koma skikk á reynslu manna áður en hugtök koma til sögunnar"
(Bergljót Kristjánsdóttir 2006: 22). Bergljót skilgreinir hugtakið
þannig:
8 van der Kolk og van der Hart 1995: 168. „With regard to trauma, the use of the
term „repression“ evokes the image of a subject actively pushing the unwanted
traumatic memory away. It is highly questionable whether this is actuallly the
case. Contemporary research has shown that dissociation of traumatic experience
occurs as the trauma is occurring. ... Many trauma survivors report that they au-
tomatically are removed from the scene; they look at it from a distance or dis-
appear altogether, leaving other parts of their personality to suffer and store the
overwhelming experience.“