Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Side 28

H a n n e s L á r u s s o n
28 TMM 2014 · 1
gulleitum, rauðbrúnum, brúnum og írauðum litum í leirblönduðum jarðvegi
yfir í grásvartar æðar af eldfjallaösku í torfhnausum stungnum á gos-
svæðum landsins. Í grjótinu eru litbrigði gráa litarins frá ljósgráu yfir í svar-
grátt. Áferð á bergi kallar fram mismunandi áhrif ljóss og skugga eftir gerð
yfirborðs þess, hvort sem um er að ræða slétt blágrýti, blöðrótt hraun eða
sendið móberg. Í grjóti brjótast fram margvísleg litbrigði vegna útfellinga,
efnahvarfa og veðrunar; hvítir dropar í holufyllingum, rauðleitar járn útfell-
ingar, slípað og ávalt yfirborð vegna ágangs jökla, vatns og sjávar. Á grjóti
finna marglitir mosar og skófir sér gjarnan sæti. Áferð byggingarefna er
lykilþáttur í upplifun húsrýma. Væri ekki full ástæða til að varðveita hús af
þeirri ástæðu einni að veggir þess voru hlaðnir úr sæbörðum hraunkólfum?
Þar sem ekki er grábrúnn viðarlitur á göflum eru þeir tjargaðir með koks-
brúnni viðartjöru steyptir gaflar og bárujárnsþil eru ljósgrá eða ljósgul. Að
innanverðu eru engir fletir málaðir nema panell í stofuhúsum sem stundum
er málaður með línoleumlitum í klassískum litaskala, gjarnan grábláum, en
loft, gerefti og listar hvítir, er þar komin bláa stofan, táknrænt spariafdrep
fyrir hámenningu evrópsks aðals og borgarastéttar. Í mörgum húsum sér í
hlaðna veggi að baki óklæddri húsgrind. Í járnaldarrjáfri hlóðaeldhússins
hefur taðreykurinn skilið eftir ummerki í sótsvörtu tróði á leið sinni upp
um strompinn. Inn í þessa litaflóru bætist síðan snjór og ís. Það ætti ekki að
koma á óvart að líklega líður íslenska bænum aldrei betur en þegar hann er
vafinn inn í vetrarteppið.
Að bænum liðast heimreiðin þar til traðir innan garðveggja taka við.
Svo kemur hlaðið og á aðra hönd varpinn, þá umluktur kálgarður og
blómagarður, stígur að brunni í túnfæti og fjær framtúnið innan grænna
veggja. Stétt meðfram húsum, varinhellur fyrir dyrum, sú stærsta við bæjar-
dyrnar; enginn bær, ekkert hús er fullbyggt nema dyrahella sé úti fyrir
dyrum. Við sjóndeildarhringinn eyktamörk sem varða gang sólar og festa
tímann við landið og landið við bæinn: Miðmorgunsrimi, Nónsteinn, Nátt-
málahnúkur. Ef spunninn er áfram þráðurinn birtist mynd sem sýnir bæinn
og umhverfi hans þar sem orðin eru fest við byggingarnar og jörðina; varpi,
sund, rjáfur, skjár og skjól, ufsahella og gáttatorfa, tóft, halakekkir, snidda,
strengur, torfusnepill, grútarlampi, hlóðir, rúmstokkur og stafgólf … bærinn
á sér samastað og athvarf inni í værðarvoð tungumálsins. Stór yfirlitsmynd
sem sýnir dæmigerðan bæ með öllu sem honum fylgir ásamt viðeigandi
orðaforða og hugtökum sviðsetur þessa veröld, og tengir um leið tungumálið
og myndmálið, orðið við augað.
Bæjartorfan, húsaþorpið og útihúsin; bæjarhóllinn. Samofin lifandi heild,
þrívíddarskilningur og efniskennd sem þroskast hefur í mörg hundruð ára
búsetu í landinu og tekið breytingum í samræmi við náttúrufar og tíðaranda
en samt haldið sínu striki, eitt fágaðasta framlag norðurhjarans til landmót-
unar og náttúrulegrar aðlögunar.