Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Side 110

110 TMM 2014 · 1
Þorsteinn Antonsson
Menn, dýr og geimverur
1. Örlög kalkúna
Dýr jarðarinnar eru komin í stað E.T. fyrir mér sem mörgum öðrum. Ekki
vakir lengur fyrir mér spurning um vitsmuni á öðrum hnöttum heldur
hvort eitthvað sem hæfi að kalla vitsmuni sé til hið næsta mér. Ég horfði á
fræðslumynd í ensku sjónvarpi um mann sem ól upp hóp kalkúnaunga frá
því þeir skriðu úr eggjunum til þess er þeir fullvaxta fóru sína leið. Í rúmt
ár umgekkst maðurinn ungahópinn í skóglendi þar sem ungunum hafði
verið búin vist í kofa einum, og aðra menn bar ekki fyrir augu á myndunum
þótt auðvitað hafi gætt upptökunnar. ungarnir voru hændir að gæslumanni
sínum allan tímann í kofanum sem annars staðar eins og væri móðir þeirra.
Hana höfðu þeir aldrei þekkt. Hópurinn fylgdi þessum sérvitringi eftir frá
kofanum í mörgum gönguferðum um skóglendið þar sem lifðu villtar hindir
og ýmis smádýr, snákar, íkornar, skjaldbökur, eðlur. Maðurinn fylgdist með
kalkúnahópnum náttlangt líka, eftir því sem séð varð, og bar sig alltaf til
við ungana af hlutleysi en árvekni. Á þessu tímabili lærði hann merkjamál
fuglanna – og áhorfandinn að myndinni líka svo að óumdeilanlegt er – og
gæslumaðurinn náði svo langt að tala til kalkúnanna á þeirra eigin máli. Það
staðfesti myndavélin ásamt hljóðupptökunni. Eðlisávísun kalkúnanna réði
fyrir þeim hljóðmerkin sem þeir gáfu hver öðrum. (40 milljón ára gömul!)
Eðlisávísunin vísaði þeim á viðeigandi fæðu og forðaði þeim frá því að éta
eitraðan gróður. Fullorðinn kalkúna sáu þeir aldrei á uppvaxtartímanum.
Ein snákategund var fyrir þeim hættuleg, önnur var meinlaus eftir hljóð-
merkjum þeirra og viðbrögðum að dæma. Haukur flaug yfir og vakti með
þeim hljóð, líkust þeim sem hænur gefa frá sér á íslensku bæjarhlaði þegar
hrafn nálgast í lofti, og vonandi að einhverjir landar kunni enn skil á.
Vitsmunir kalkúnanna eru grópaðir í erfðir þeirra. Kannski líka að enn
megi tala um samvitund lífvera. Sjálfbært frumlíf kviknaði í volgum höfum
frumalda og náði með tímanum – frá sjónarhorni okkar manna séð – að
þróast í þá mynd sem risaeðlur á forsögulegum tímum höfðu. Á þeirra tíð
var aðdráttarafl jarðarinnar sennilega minna en nú þegar hin smágerðari
spendýr hafa náð þeim yfirburðum sem þau hafa í lífríki jarðarinnar og