Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Qupperneq 54

B e r g l j ó t S o f f í a K r i s t j á n s d ó t t i r
54 TMM 2014 · 4
III
Sem bréfasaga eru Gestakomurnar nokkuð sérstæðar þar sem þær eru skrif­
aðar frá sjónarhorni persónu sem sér ekki glóru og stílaðar á mann sem er
löngu dauður, þannig að hann fær hvorki bréfin – að minnsta kosti ekki á
hefðbundinn hátt! − né á kost á að bregðast við þeim og hafa þannig áhrif á
framhaldið. En formgerð sögunnar er eitt listilegasta einkenni hennar.
Ýmsir hafa talið að á átjándu öldinni og/eða við lok hinnar sautjándu hafi
hið einkanlega sem andstæða hins opinbera, komið til sögu í löndum eins
og Þýskalandi, Frakklandi og Englandi.6 Þá hafi ekki bara forréttindafólk
heldur ekki síst millistéttarkarlar tekið að líta á sig sem prívatpersónur
sem töldu sig rækta innan fjölskyldunnar hin „hreinu mennsku tengsl“, og
afstaða þeirra verið forsenda opinbers sviðs þess tíma.7 Bréfaskriftir hafi
verið helsta aðferð manna til að kynnast eigin hugveru og rækta hugsamveru
með öðrum − og eftir þjálfun bréfaskriftanna hafi þeir verið færir um að
verða hluti af hinu opinbera sviði.8 Bréfin streymdu að minnsta kosti milli
menntaðra karla í Evrópu – á fyrri hluta aldarinnar með þrungnu orðfæri
sem gerði einatt engan greinarmun á vináttu og ást í karlfélaginu – undir lok
hennar með öllu hófstilltara yfirbragði enda afstaðan til karlmennsku orðin
einstrengingslegri en fyrr og smáfjölskyldan tekin að festast í sessi.9
Gestakomurnar falla að bréfaskiptum á seinni hluta aldarinnar. En sé
tekið mið af þeim skiptum vitnar formgerð sögunnar ekki bara um strauma
tímans, heldur öðru fremur ramma einangrun og djúpa einsemd séra Björns,
sem er að sínu leyti fjölskyldulaus: Kominn aftur í Sauðlauksdal er hann
fjarri konu sinni, löngu búinn að missa mág sinn, þann sálufélaga sem hann
getur frekast rætt við sín hugðarefni, og stendur uppi, einn með tveimur
vandalausum unglingsskjátum. Við því bregst hann með bréfaskriftum
sínum og reynir að gera „fjarlægðina nálægð“, rifja upp gleði nálægðarinnar
og öðlast hana „án líkama meðan fjarlægðin verður sálin“.10
En þar með er ekki allt sagt. Sagan skiptist í fjóra hluta og annar hlut­
inn er að nokkru ævintýraleg ferðasaga sem bréfritari hefur orðrétt eftir
fjórðu persónunni er kemur mjög við atburðarás, Halldóri Mogesen etas­
ráði; örlagafyllibyttu og heimshornaflækingi. Hann er sá eini gamalla
félaga Björns sem hann hefur ekki boðið til veislu sinnar en verður hinn
óhægi gestur Lúkasarguðspjalls og jafnframt sá Lasarus sem upp er reistur í
sögunni.11 Í öðrum hlutanum eru líka tilfærðir orðrétt kaflar úr innfjálgum
ástarbréfum sem Halldór hefur skrifað fyrir Scheving til Maríu, rétt eins og
Cyrano de Bergerac fyrir Christian til Roxane auk þess sem heil veisluræða
er höfð eftir honum. Við allt þetta bætist að sagan er ekki síst þroskasaga
hins aldurhnigna heldri manns, Björns í Sauðlauksdal − og framrásarsaga
ástvinu hans, kartöflunnar. Og það er eitt af því sem vitnar um ísmeygilegan
húmor er einkennir söguna alla: Rousseau og Júlía, Richardson og Pamela,
Björn í Sauðlauksdal og kartaflan.