Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Page 129

Á d r e pa
TMM 2014 · 4 129
náttúrulögmál. Fjölmiðlar með sér­
hæfðu starfsliði þrífast nú á dögum ekki
án auglýsinga eða með beinum fjár­
stuðningi frá fyrirtækjum. Hvorugt er
veitt í nokkru verulegu magni nema
fjölmiðillinn haldi sig innan þeirra
marka sem fjármagnseigendum þókn­
ast.
Trúarbrögð voru sem áður sagði
löngum notuð sem áhrifamikill miðill
til að halda fólki frá svonefndri pólitík. Í
því skyni var pólitík ósjaldan talin eitt­
hvað óhreint sem venjulegt fólk ætti
ekki að skipta sér af. Pólitík er þó í
innsta eðli sínu ekkert annað en barátta
hagsmunahópa um skiptingu þjóðar­
tekna. Þessvegna merkir það að vera
„ópólitískur“ í rauninni ekki annað en
að fólk viðurkennir ríkjandi ástand sem
hið eðlilega og rétta. Og það er í reynd
hin rammasta pólitík. Það minnir á hús­
móðurina í Vesturbænum sem sagðist
ekki kaupa pólitísk blöð – bara Morgun­
blaðið. Þótt auðvelt sé að benda á fjöl­
mörg hugmyndafræðileg atriði sem
skipta mönnum í skoðanahópa, þá
myndast engir öflugir stjórnmálaflokk­
ar nema öflugir hagsmunaaðiljar séu á
bak við þá.
Nú á dögum hafa ýmiskonar fjölda­
skemmtanir tekið við sem langtum
áhrifameiri miðill en trúarbrögð til að
halda ekki síst ungu fólki frá þeirri póli­
tísku starfsemi og skilningi sem máli
gæti skipt. Þetta minnir reyndar á
aðferð gömlu rómversku yfirstéttarinn­
ar: „Brauð og leiki, handa lýðnum.“ Á
fjöldatónleikum er til að mynda oft
gasprað og fjasað og sungið um brýn
málefni og réttlæti og við það fá þátttak­
endur vissa pólitíska útrás. En þar við
situr þangað til á næstu fjöldatónleik­
um, og á meðan geta braskararnir hald­
ið áfram að stunda iðju sína óáreittir að
öðru leyti. Á hinn bóginn eru skipu­
leggjendum slíkra skemmtana þessar
hliðarverkanir sjálfsagt engan veginn
ljósar frekar en hjartagóðum trúmönn­
um.
Vandamálafræði nútímans
Harmsaga mannkynsins er sem áður
sagði ekki síst fólgin í því að lýðurinn
hefur ævinlega látið klóka frekjudalla
ráðskast með sinn hag eftir margbreyti­
legum aðferðum og undir ýmsum for­
merkjum. Aðeins örfáir hundraðshlutar
fólks búa yfir því samblandi af ágirnd,
slægð og frekju sem nægir til að geta
setið yfir hlut annarra, ekki síst með
óbeinu samþykki þeirra sjálfra.
Það er nánast dapurlegt hversu
feimnir margir svonefndir stjórnmála­
fræðingar virðast vera við að benda á
þessi augljósu sannindi. Hver á fætur
öðrum hengja þeir sig í allskyns hug­
myndafræðileg, heimspekileg, hag­
fræðileg og jafnvel sálfræðileg atriði í
þykkum doðröntum, en fara eins og
köttur kringum heitan graut í með­
höndlun meginatriða. Talsverð hneigð
virðist einnig hafa verið í þá átt meðal
sagnfræðinga á síðari áratugum að
mikla þessi smærri atriði fyrir sjálfum
sér og lesendum, en skauta léttilega yfir
hin efnahagslegu aðalatriði. Því er líkast
sem búið sé að hræða þá frá því að grípa
á sjálfu kýlinu, ellegar það þyki nánasar­
legt að gera ráð fyrir að hagsmunir liggi
ósjaldan djúpt leyndir að baki gerðum
margra ráðamanna þótt fallegar hug­
sjónir séu hafðar á oddinum.
Fyrrnefnd vandamálafræði eru samt
engan veginn neitt ómerkileg í sjálfum
sér, svo langt sem þau ná. Öðru nær.
Þau yrðu vafalítið knýjandi viðfangsefni
eftir sem áður, jafnvel þótt bætt væri úr
versta efnahagslega misréttinu sem
mannkynið býr enn við. Lýðræðislíkön
fræðinganna gætu vissulega hentað ekki
síður eftir það. En þau eru lítið annað en
draumaveröld meðan atvinnurekstur á