Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Síða 50

S i g u r ð u r S k ú l a s o n
50 TMM 2018 · 3
svona; allt í hófi; því að í sjálfu straumkasti, roki, og mætti segja fellibyl tilfinn-
inganna verður að skapa sér þá stillingu sem fágar. […] Vertu ekki heldur of gæfur;
en hafðu dómgreind sjálfs þín að leiðbeinanda. Hæfðu athöfn eftir orðum, og orði
eftir athöfnum; og gefðu því einkum gætur að ofbjóða ekki hófsemd náttúrunnar;
því allt sem svo er ýkt, er andstætt tilgangi leiksins, því markmið hans, bæði í upp-
hafi og nú, var og er, að halda upp svosem eins og spegli fyrir mannlífinu, […].“18
Þessi vísa verður aldrei of oft kveðin. Tilgangur eða markmið leiksins er að
halda upp svosem eins og spegli fyrir mannlífinu. Og hér vaknar hin stóra
spurning: hvernig leikum við margra alda gamalt verk á bundnu máli fyrir
nútíma áhorfendur? Hvernig brúum við þetta bil? Það er einmitt verkefnið,
skemmtilegt, ögrandi og afar krefjandi í senn. Verk Shakespeares eru klass-
ísk, þau eru tímalaus af því að í þeim skyggnist hann inn í mannlegt eðli af
þvílíku innsæi og með þeim snilldartökum, að þau eru hafin yfir stund og
stað. Okkar er að tengja hans djúpsæju pælingar á formi stakhendunnar við
aðstæður okkar og aðferðir í dag. Helgi Hálfdanarson orðar það svo: „Leik-
ljóð Shakespeares hefur hinsvegar bæði kveðandi hins klassíska ljóðforms og
prósa-hrynjandi í senn; og þar ekki sízt er galdur þess fólginn.“19
Til þess að ná þessum galdri verðum við að hafa fullt vald á forminu og
leika okkur með það. Við beitum okkar aðferðum, okkar nútíma aðferðum,
á þennan gamla texta, af fullum skilningi og valdi.
Við verðum að fara með orðin eins og við séum að finna þau einmitt á
þessu andartaki til að tjá það sem býr innra með viðkomandi persónu, ætlun
hennar, hugsun og tilfinningu. Við vitum ekki fyrirfram hvað við ætlum
að segja (sem viðkomandi persóna). Þannig vekjum við og höldum athygli
áhorfandans. Þannig fáum við hann til að hlusta á það sem við erum að
segja. Hlusta!
Þýddur Shakespeare er ekki Shakespeare
Svo bar við fyrir nokkrum árum við æfingar á verki eftir Shakespeare að
aðalleikarinn gerði hlé á leik sínum og lýsti nýgerðri uppgötvun sinni: „Ég
er ekkert að leika Shakespeare, þetta eru ekki hans orð, ég er hér að fara með
orð annars manns, þýðandans, þetta er hans skilningur, hans þroski og hæfi-
leikar til að færa snilld meistarans yfir á annað mál, í annan búning.“
Vissulega má segja sem svo að þetta gildi um allar þýðingar. En hér liggur
meira við en alla jafna. Þar er fyrst til að taka að leikrit Shakespeares eru samin
á stakhendu, bragarhætti sem er ekki íslenskur, hvorki að uppruna né eðli, og
fellur illa að eigindum íslenskunnar. Á íslensku liggur áhersla á fyrra/fyrsta
atkvæði orða sem eru fleiri en eitt atkvæði, en í ensku liggur áherslan oft og
tíðum inni í miðjum orðum. Í öðru lagi fylgja íslenskum orðum oft langar
beygingarendingar. Aftur á móti fellur enskan vel að stakhendunni og er þjálli,
ekki síst fyrir fjölda einsatkvæðisorða. Þar að auki er ljóðstafasetning ekki
TMM_3_2018.indd 50 23.8.2018 14:19