Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Page 84

B e r g l j ó t S o f f í a K r i s t j á n s d ó t t i r
84 TMM 2018 · 3
væri slík saga þó að ljóst væri að sjálf hefði hún kannað ýmsar heimildir.34
Fyrir vikið er Hlustarinn ekki kölluð „söguleg“ á leitir.is en bækur ýmissa
annarra höfunda, sem hafa jafnan lagt áherslu á að þeir stundi heimilda-
vinnu, tengdar sögulegum skáldskap.35
Margt af þeim skáldskap sem komið hefur út hérlendis á þessari öld má
kallast ný-sögulegur í þeim skilningi að hann felur í sér endurmat og endur-
túlkun á tilteknu tímaskeiði og á stöðu ákveðinna þjóðfélagshópa eða fulltrúa
þeirra – enda þótt hann feli ekki endilega í sér nýsköpun í formi. Konurnar
í hópi höfundanna hneigjast til að hafa konur í aðalhlutverki sagna sinna –
enda tími til kominn að lesa kellur rækilega inn í söguna – en ýmsir karlanna
velja ekki síður konur en karla í það hlutverk. Flestir höfundanna setja sögur
sínar niður á Íslandi eða semja þær um Íslendinga en þó má líka finna dæmi
um að sögur snúist um erlendar persónur og atburði, t.d. Endimörk heimsins
(2012) eftir Sigurjón Magnússon sem segir frá örlögum rússnesku keisara-
fjölskyldunnar árið 1918.
Ákveðin tímabil njóta líka meiri vinsælda en önnur: hið nálæga og fjarlæga
eru vinsæl yrkisefni, tuttugasta öldin, sú nítjánda og miðaldir. Til undan-
tekninga heyrir að menn fáist við 16. öldina; sögur sem snúast að einhverju
leyti um 18. öld eru tíu – þar af tvær um sömu persónu, þ.e. Jón Ófeigs
Sigurðssonar og að hluta Hundadagar Einars Más. Um 17. öld fjalla heldur
færri sögur en persónur og/eða meginatburðir eru þá oftar en einu sinni þeir
sömu eins og í sögu Steinunnar Jóhannesdóttur, Reisubók Guðríðar Símonar-
dóttur (2001), og Tyrkjaránsbókum (2004 og 2007) Úlfars Þormóðssonar, svo
og Hallgrími (2008) Úlfars og Heimanfylgju (2010) Steinunnar. Ættarsögur
eða sögur af einstökum forfeðrum eða formæðrum höfunda eru á annan
tug. En ég er ekki búin að greina ýmsa undirflokka aðra, t.d. hversu margar
sögur má skoða sem einhvers konar hetjusögur fremur en lýsingar á tilteknu
tímaskeiði; hversu margar má flokka sem sögulegar rómönsur eða ástarsögur,
hverjar lýsa persónum sem eru nánast fyrirfram dæmdar til þjáninga eða
hverjar mega kallast nútímatilbrigði við þætti af einkennilegum mönnum,
svo að eitthvað sé nefnt. Hið síðasttalda er einkar forvitnilegt rannsóknarefni
með hliðsjón af samspili hins þjóðlega og alþjóðlega. Einar Kárason hefur t.d.
ekki farið dult með áhuga sinn á kostulegum mönnum, sbr. bók hans Þætti
af einkennilegum mönnum (1996) og á síðustu áratugum hefur hann til að
mynda samið bækurnar Storm (2003) og Passíusálmana (2016). Ef bætt væri
við þær, þó ekki væri nema Svari við bréfi Helgu (2010) Bergsveins Birgissonar
og jafnvel Hafnfirðingabrandaranum (2014) Bryndísar Björgvinsdóttur ætti
að vera komið í pottinn það sem vekti upp skemmtilegar spurningar um mót
rótgróinnar innlendrar frásagnarhefðar og erlendra strauma. Ónefnt er þá
að persónurnar í Stormi, Passíusálmunum og Svari við bréfi Helgu byggja á
mönnum sem höfundarnir þekkja/þekktu þannig að bollaleggingar um mörk
sögulegu skáldsögunnar yrðu einnig undir.
En hvað veldur uppgangi sögulegu skáldsögunnar síðustu áratugi? Erlendis
TMM_3_2018.indd 84 23.8.2018 14:19